فناوری‌های کنونی مخابرات[۸] و در درجه اول شبکه جهانی اینترنت و فضای مجازی شکل‌گرفته پیرامون و مرتبط با آن‌یکی از مهم‌ترین عوامل توسعه جامعه جهانی است که تأثیر تعیین‌کننده‌ای بر افکار عمومی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی دارد؛ بنابراین نیاز آشکاری به درک جامع فلسفی از پیامدهای جهانی کامپیوتری شدن[۹] و جامعه امروزی وجود دارد که ترکیب داده‌های متنوع علوم کاربردی را ممکن و لازم می‌سازد.

ازآنجایی‌که ارتباطات مجازی یک پدیده فرهنگی نسبتاً جدید است، هنوز هیچ سیستم قابل‌درک، متمایز و مؤثری از مقررات اخلاقی در این حوزه پدید نیامده است. علاوه بر این، ارتباطات مجازی دارای چنان ویژگی‌هایی است که می‌توان آن را تجسم یک آرمان آزادی‌خواهانه، حتی آنارشیستی یا ظاهراً آنارشیستی دانست، به‌طوری‌که اشخاص ثالث اجازه دارند ابراز وجود کرده و کنترل تشکیلات و مؤسساتی که این بستر را مدیریت می‌کنند، به‌نوعی به دست بگیرند.

ارتباطات مجازی فرصت‌های بی‌سابقه‌ای را برای تحقق آزادی شخصی به مردم ارائه می‌دهد و ماهیت اخلاقی آن را به چالش می‌کشد که منجر به بسیاری از چالش‌های اخلاقی از حیث نظری و کاربردی می‌شود که عموماً نیاز به راه‌حل مناسب دارد.

بنابراین، ارتباط این مشکل، از یک‌سو، با نیاز علمی و نظری برای مطالعه جامع و سیستماتیک جنبه‌های اخلاقی ارتباطات مجازی و از سوی دیگر، با نیاز جامعه به یک راهکار عملی برای ایجاد پل قانونی به‌منظور پر کردن شکاف اخلاقی صدرالاشاره مشخص می‌شود.

تحقیقات موجود در این زمینه عمدتاً بر فعالیت‌ها و رفتارهای افراد در طول ارتباطات رایانه‌ای متمرکز است، اما بیشتر توسط وب در ذات خود هدایت می‌شود؛ یعنی مجموعه قواعد و اصول حاکم بر این ارتباط، مانند اخلاقی و یا غیراخلاقی بودن فضای مجازی؛ بنابراین، نیاز به تأمل اخلاقی و فلسفی و ارزیابی عینی فرآیندهای ارتباط مجازی و تأثیر آن بر جامعه وجود دارد. برای رسیدن به این هدف، باید از طرق زیر به توصیف ویژگی های ارتباط مجازی پرداخت:

ازاین‌رو، آنارشی زدایی از فضای مجازی منوط به حل این مشکلات است.

اخلاق ارتباطات مجازی[۱۰] یا همان‌طور که معمولاً نامیده می‌شود اخلاق شبکه سایبرنتیک[۱۱]، به‌عنوان حوزه‌ای جدیدی از فلسفه عملی در حال ظهور است. علیرغم این‌که در سال‌های اخیر تعداد نسبتاً زیادی نشریه در مورد مشکلات تعامل انسان با شبکه‌های فناوری اطلاعات جهانی به‌خصوص در کشورهای انگلیسی‌زبان منتشرشده است، تنها تعداد کمی از این آثار به جنبه‌های اخلاقی تعاملات در این شبکه‌ها اختصاص‌یافته است؛ زیرا در این کشورها تلاش‌ها به‌طور ناجوانمردانه‌ای مبتنی بر سود است و در تولید این مقاله‌ها به سود، بسیار بیشتر از ارزش‌های انسانی و اخلاقی توجه شده است. اخلاق ارتباطات مجازی اغلب به‌عنوان دنباله و توسعه حوزه آکادمیک اخلاق کامپیوتری، حوزه‌ای از اخلاق کاربردی که به مطالعه مشکلات اخلاقی ایجادشده توسط فناوری اطلاعات می‌پردازد، در نظر گرفته می‌شود. اگر توجه اولیه به ماهیت غیرمستقیم تعاملات مجازی داشته باشیم، این رویکرد کاملاً مشروع به نظر می‌رسد.

درعین‌حال، تعدادی از محققین بر این باورند که تمام اقداماتی که به‌واسطه رایانه انجام می‌شوند، بدون استثنا، ماهیت اطلاعاتی دارند. داشتن ماهیت اطلاعاتی بدان معنی است که کار هایی که توسط رایانه انجام می‌شود چنان تأثیر قابل‌توجهی بر اینفوسفر[۱۲] (قلمرو متافیزیکی اطلاعات، داده‌ها، دانش و ارتباطات) می‌گذارد که پیامدهای آن در معرض ارزیابی اخلاقی قرار می‌گیرد. درنتیجه، اطلاعات به موضوعی کاملاً مستقل از روابط اخلاقی تبدیل می‌شود و ازاین‌رو اخلاق رایانه‌ها و ارتباطات مجازی جایگاهی پیدا می‌کند که ازنظر فلسفی مهم‌تر از اخلاق دادگاه عالی اطلاعات[۱۳] است که «اخیراً» توسعه‌یافته است.

بر اساس دیدگاهی دیگر، اخلاق ارتباطات مجازی را باید یکی از انواع اخلاق حرفه‌ای دانست که به‌طور قابل‌توجهی به اخلاق کتابداران و ارتباط دهندگان[۱۴] نزدیک‌ است (معاهده‌های اخلاقی رسانه‌ها، منشورهای روزنامه‌نگاران و غیره). این رویکرد مبتنی بر تجزیه‌ وتحلیل رایج‌ترین نوع فعالیت‌های اجتماعی توسط کاربران اینترنتی است و ازاین‌رو، باکمی ملاحظات، آن‌ها به نمایندگان گروه‌های حرفه‌ای مختلف تبدیل می‌شوند که نه‌تنها حق وجود، بلکه حق برابر قرار دادن خود با نهادهای مشابه موجود ملی یا بین‌المللی را نیز دارند.

دو راهبرد اصلی برای توجیه اخلاق وب وجود دارد: راهبرد انگلیسی‌زبان (عمدتاً در ایالات‌متحده آمریکا) و راهبرد آلمانی‌زبان. نویسندگان انگلیسی‌زبان بر جنبه‌های فرهنگی و ارزش شناختی اخلاق وب تمرکز می‌کنند و مشکلات اخلاقی ارتباطات مجازی را در چارچوب اخلاق هنجاری و به‌عنوان یک قاعده بر اساس کاربرد مفاهیم اخلاقی کلاسیک برای خودشان (در درجه اول فایده‌گرایی، اقتصادگرایی و شیوه‌های تجاری) در نظر می‌گیرند. نویسندگان آلمانی‌زبان، در عوض، توجه خود را بر جنبه‌های ارتباطی اخلاق وب و روی یک موضوع مهم ازلحاظ نظری اما بیش‌ازحد انتزاعی معطوف می‌کنند؛ این‌که آیا اخلاق، به‌طورکلی و اخلاق وب، به‌طور خاص، قابل‌اثبات است؛ و در درجه اول تحقیق را بر اساس اخلاق گفتمانی انجام می‌دهند.

مبنای روش‌شناختی این مطالعه یک رویکرد میان‌رشته‌ای ترکیبی و همچنین یک تحلیل جامع و سامانمند از پدیده موردمطالعه است. روش پیشنهادی تجزیه‌وتحلیل معیارها و قضاوت‌های ارزشی، ساختاری-کارکردی و تاریخی- ژنتیکی را با ایده‌های اصلی مکاتب انسان‌شناسی و هرمنوتیک و همچنین با دستاوردهای رشته‌های علمی مانند علوم سیاسی، جامعه‌شناسی، مطالعات فرهنگی، روانشناسی و نظریه ارتباطات ترکیب می‌کند.
تازگی این نتایج در موارد ذیل قابل‌مشاهده است:

اهمیت نظری این امر در ارائه سامانمند فرآیندهای ارتباط مجازی از منظر اخلاقی نهفته است؛ که نه‌تنها امکان کاوش در امور فضای مجازی را فراهم می‌کند، بلکه پیش‌نیازی برای ایجاد مکانیسم‌های مؤثر به‌منظور تضمین اجرای اخلاق مشترک با هنجارها، قواعد و اصول مرتبط را میسر می‌سازد. نتایج به‌دست‌آمده می‌تواند برای تحقیقات بیشتر در مورد مشکل تأثیر ارتباطات مجازی بر جامعه و شخصیت در چارچوب رشته‌های نظری مانند اخلاق، تربیت، جامعه‌شناسی و روان‌شناسی مورداستفاده قرار گیرد.

تجزیه‌وتحلیل فرآیندهای ارتباطی می‌تواند کاربرد گسترده‌ای در تئوری و عمل مدرن ارتباطات جمعی نیز پیدا کند.
در بیشتر موارد، ارتباطات مجازی با ویژگی‌های متمایزی مانند میانجی‌گری، تعامل، فاصله و ماهیت میان فرهنگی جهانی مشخص می‌شود. ناشناس بودن شرکت‌کنندگان فرصت‌های زیادی را برای ساخت هویت شخصی فراهم می‌کند زیرا سلسله‌مراتبی به لحاظ مقامی[۱۵] وجود ندارد، درحالی‌که فرا نهادی بودن آن‌ها، توسعه نیافتن و نامشخص بودن قوانین اجتماعی (اعم از حقوقی و اخلاقی) می‌تواند منجر به حاشیه رفتن و تمسخر فرآیندهای ارتباطی شود و فرآیندهای ارتباطی که به‌صورت فرقه‌ای در گروه محدودی از کاربران اینترنت متمرکزشده‌اند، به‌تدریج ارتباط خود را با واقعیت زمینی از دست می‌دهند.

ویژگی‌های فوق، همراه با ناقص بودن مقررات نوین فناوری اطلاعات، امکان تنظیم سازمانی و قانونی این حوزه را به میزان قابل‌توجهی محدود می‌کند که به مشارکت‌کنندگان در ارتباطات مجازی این امکان را می‌دهد تا آن را «آخرین قلمرو آزادی»، برای دوری از کنترل دولت در نظر بگیرند. درنتیجه، خودتنظیمی داوطلبانه اخلاقی[۱۶] فوق که عمدتاً خودجوش و خود انگیخته است و عملکردهای جبرانی را انجام می‌دهد، شروع به اولویت‌بندی تنظیمِ هنجاریِ ارتباطاتِ مجازی می‌کند. یا بهتر است بگوییم قانون‌گذاران از آن‌ها برای تولید قوانین الگوبرداری می‌کنند یا خود قانون‌گذاران به‌عنوان کاربران اینترنت عمل می‌کنند تا با ورود به محیط به‌صورت ناشناس، بهتر بتوانند محیط را درک کنند.

ادامه دارد …

سومین گفتار را از اینجا بخوانید.

چهارمین گفتار را از اینجا بخوانید.

پنجمین گفتار را از اینجا بخوانید.

ششمین گفتار را از اینجا بخوانید.