با افزایش استفاده از اینترنت به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی از سوی کاربران در جهان، تلاش شرکت‌های فناوری معتبر جهانی در جهت ارائه ابتکارات نوین، از جمله ایجاد پلتفرم‌های جدید افزایش پیدا کرده است. به‌عنوان مثال طی چند روز گذشته شرکت فیسبوک اعلام کرده است که طی پنج سال آینده ۱۰ هزار کارمند جدید در اتحادیه اروپا استخدام می‌کند تا بر روی یک پلتفرم جدید ساخت این شرکت کار کنند. بنابر اعلام فیسبوک افراد استخدام‌شده قرار است در توسعه پلتفرمی به نام «متاورس[۱]» به خدمت گرفته شوند. شبکه‌ای که مدیران فیسبوک از آن با عنوان «بزرگترین تحول از زمان راه‌اندازی اینترنت موبایل» یاد می‌کنند. بنابراین در وضعیت فعلی موضوع اصلی برای بسیاری از فعالان حوزه فناوری و کاربران اینترنتی این است که این پلتفرم چیست و کارکرد آن چگونه خواهد بود؟

متاورس چیست؟

اصطلاح متاورس از رمان علمی تخیلی سقوط برف[۲]، نوشته نیال استفنسون[۳] نشأت گرفته است. واژه متاورس تشکیل‌شده از یک پیشوند؛ متا (به معنی فراسو) و یک پسوند ورس (خلاصه‌شده مفهوم جهان) است. بنابراین در کلی‌ترین حالت، این واژه به معنی جهانی فراسوی جهان فیزیکی است. به‌طور خاص این جهان فراسو اشاره به جهان ایجادشده به‌وسیله کامپیوتر دارد که ویژگی‌های متافیزیکی و غیرمادی آن بسیار متفاوت از قلمرو فیزیکی است. علاوه بر این، متاورس اشاره به یک محیط دیجیتالی سهُ‌بعدی و همه‌جانبه دارد که در بسیاری از موارد، متفاوت از فضای سایبری است که بیشتر بر فضای آنلاین به اشتراک گذاشته‌شده اشاره دارد.[۴] نزدیک به چند دهه از مطرح‌شدنِ متاورس می‌­گذرد با این حال در سال 2018، موفقیت فیلم «بازیکن شماره یک آماده[۵]» مفهوم متاورس را دوباره در خط‌مقدم بحث‌ها قرار داد. این فیلم یک دنیای مجازی به نام « اوئیسیز[۶]» را توصیف می‌کرد، که در آن هرکسی ­می‌توانست به دنیای مجازی متصل شود، از طریق نمایه (آواتار) سفارشی خود عمل کرده و بر اساس قوانین ابتدایی و مطرح‌شده هر کاری را که می‌خواست انجام دهد.

به‌طور کلی شش ویژگی که متاورس را تعریف می‌­کنند را می‌­توان در موارد زیر خلاصه کرد:

ما هنوز در راه اکتشاف متاورس هستیم، اگرچه این مفهوم بیش از 30 سال است که مطرح شده است. با این حال، نمونه کاملی وجود ندارد که تمام الزامات یک متاورس ایدئال را برآورده کند. موضوع حائز اهمیت این است که متاورس در همه سیستم عامل‌های مختلف واقعیت مجازی و واقعیت افزوده، کامپیوتر، دستگاه‌های تلفن همراه و کنسول‌های بازی قابل دسترسی است. بسیاری از مردم به متاورس به عنوان موضوعی می‌نگرند که گویی فقط در مورد بازی‌ها است، اگرچه سرگرمی به‌وضوح بخش مهمی از متاورس بوده، اما متاورس فقط شامل بازی نمی‌شود.[۱۱] چرا که یک نوع خاص از متاورس وجود دارد که از فناوری بلاکچین استفاده می‌کند. در این موارد، کاربران می‌توانند زمین مجازی و سایر دارایی‌های دیجیتالی را با استفاده از ارزهای رمزنگاری‌شده خریداری کنند.[۱۲] در این قسمت تلاش شده به‌طور خلاصه سیر تحول متاورس در یک نمودار زمانی نشان داده شود.

ساخت فراجهان «متاورس» در فیسبوک

متاورس هیچ خالق (یا تعریف) واحدی ندارد، بنابراین چیزی نیست که فیسبوک مالک آن یا فقط مسئول توسعه آن باشد.[۱۳] در این میان، اخیراً زاکربرگ، مدیرعامل فیسبوک، پیشرو در تبلیغات متاورس بوده و آن را به عنوان نسخه واقعیت مجازی اینترنت معرفی کرده است.[۱۴] زاکربرگ متاورس را این‌گونه تعریف می‌کند: «مجموعه‌ای از فضاهای مجازی که در آن می‌توانید با افراد دیگری که در فضای فیزیکی شما «به‌صورت یکسان» نیستند ایجاد و کاوش کنید».[۱۵] در واقع متاورس، دنیای دیجیتالی است که در آن واقعیت و مجازی در یک چشم‌انداز علمی-تخیلی ادغام می‌شوند و به افراد اجازه می‌دهد بین دستگاه‌های مختلف حرکت کنند و در یک محیط مجازی ارتباط برقرار کنند. از نظر عملی متاورس به محصولات و خدمات واقعیت افزوده و واقعیت مجازی اشاره دارد.[۱۶] افراد می‌توانند از طریق اینترنت به متاورس و محیط‌های مشترک دنیای مجازی آن دسترسی داشته باشند که در این فضاهای دیجیتالی با استفاده از واقعیت مجازی یا واقعیت افزوده[۱۷] بیشتر زندگی می‌کنند.[۱۸] این موضوع به‌نوبه‌خود به همگرایی فیزیکی، واقعیت مجازی در یک فضای آنلاین مشترک اشاره دارد.[۱۹] در این دنیای مجازی تعداد زیادی از مردم می‌توانند برای بازی، کار و معاشرت گردهم جمع شوند[۲۰] و تعاملات افراد به صورت چندبُعدی خواهد بود. کاربران می‌توانند به جای مشاهده آن، خود را در محتوای دیجیتالی غوطه‌ور کنند.[۲۱]

به گفته زاکربرگ از نظر حیاتی هیچ شرکتی، متاورس را اداره نخواهد کرد و یک «اینترنت مُجسم» خواهد بود. متاورس توسط بسیاری از بازیگران مختلف به شیوه‌ای غیرمتمرکز اداره می‌شود. قصد زاکربرگ، ایجاد نسخه حداکثری از فیسبوک بوده که شامل حضور اجتماعی، مشاغل اداری و سرگرمی می‌شود. متاورس فرصتی برای تمام سازندگان و هنرمندان به ارمغان می‌آورد. به افرادی که می‌خواهند کار کنند و خانه‌های خود را دور از مراکز شهری امروزی داشته باشند؛ و برای افرادی که در مکان‌هایی زندگی می‌کنند که فرصت‌های تحصیل یا تفریح محدودتری دارند. او می‌گوید که یک متاورس واقعی می‌تواند بهترین چیز برای یک دستگاه دورنوردی[۲۲] باشد.[۲۳] زاکربرگ اعلام کرده که متاورس خود شرکت روی هدست‌های واقعیت مجازی و همچنین دستگاه‌های تلفن همراه و کنسول‌های بازی کار می‌کند.[۲۴] همچنین زاکربرگ بر این باور بوده که مردم در متاورس می‌توانند بازی کنند، پرداخت ارزهای رمزپایه را مبادله کنند، در جلسات شرکت کنند – و شاید مهم‌تر از همه، دوباره فیسبوک را خوب ببینند.[۲۵] وی در دیدگاه خود در مورد دنیای آنلاین، جهانی را توصیف کرد که در آن افراد از هدست واقعیت مجازی استفاده می‌کنند.[۲۶]
فیسبوک دارای اکیولس[۲۷]، پلتفرم واقعیت مجازی است که نه تنها محتوا در آن قابل مشاهده است بلکه می‌توان در داخل آن نیز قرار داد.[۲۸] فیسبوک سرمایه‌گذاری زیادی در زمینه واقعیت مجازی و واقعیت افزوده کرده است؛ همانند سخت‌افزاری‌های هدست اکیولس واقعیت مجازی[۲۹]، عینک‌های واقعیت افزوده[۳۰] و فناوری‌های مُچ‌بند[۳۱]. همچنین فیسبوک تعدادی استودیوی بازی‌سازی واقعیت مجازی از جمله بازی‌های کامپیوتری واقعیت مجازی همانند «BigBox VR» را خریداری کرده است.[۳۲] زاکربرگ بر این باور بوده که اکیولس می‌تواند شما را به یک مکان با شخص دیگری، صرف‌نظر از فاصله فیزیکی، به دنیای مجازی و تجربیات جدید منتقل کند: «برای دستیابی به دیدگاه کامل خود در مورد متاورس، ما باید بافت پیوندی را بین این فضاها بسازیم – بنابراین شما می‌توانید محدودیت‌های فیزیک را بردارید و با همان سهولت از یک اتاق در خانه خود به اتاق دیگر بین آن‌ها حرکت کنید».[۳۳]

فیسبوک به تازگی سرویس جلسات واقعیت مجازی با نام «Horizon Workrooms» را راه‌اندازی کرده است. از طریق این سرویس افراد می‌توانند از راه دور با هدست دورهم جمع شوند و با یکدیگر ملاقات ‌کنند که گویی از نظر جسمانی در یک فضای مجازی آنلاین حضور دارند.[۳۴] فیسبوک به تازگی نسخه بتای سامانه دورکاری مبتنی بر واقعیت مجازی خود موسوم به «Horizon Workrooms» را در سطحی گسترده آزموده است. این موضوع اولین تلاش عمومی فیسبوک برای فعال کردن چیزی است که زاکربرگ از آن تحت عنوان «دفتر بی نهایت» نام برده است.[۳۵]

زاکربرگ، (28 اکتبر 2021) دیروز اعلام کرد که همراه با تحولات، نام تجاری فیسبوک به متا تغییر یافته است. وی اذعان داشت که نام جدید بهتر منعکس‌کننده فعالیت‌های آن‌ها یعنی حرکت از رسانه‌های اجتماعی به سمت واقعیت مجازی خواهد بود. هم‌زمان با این اعلام زاکربرگ، نشانه جدیدی هم برای این شرکت عرضه شده که جایگزین نشانه «لایک» آبی رنگ شده است. این تغییر بر روی نام پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی فیسبوک، اینستاگرام و واتساپ تأثیری نخواهد گذاشت. متا فقط به شرکت مادری که این منابع را در اختیار دارد، اشاره می‌شود.[۳۶]

در مجموع می‌توان این‌گونه بیان کرد که متاورس چشم‌اندازی است که شامل بسیاری از شرکت‌ها و در کل صنعت می‌شود. متاورس در حال حاضر علاوه بر فیسبوک توسط اپل، گوگل، آمازون و مایکروسافت در حال توسعه است.[۳۷] شاید افزایش شتاب متاورس در نتیجه همه‌گیری کووید-19 باشد. از آنجایی که افراد بسیاری از راه دور در این همه‌گیری مشغول به کار هستند و به مدرسه می‌روند، تقاضا برای ایجاد راه‌های جدید به‌منظور تعاملات آنلاین افزایش یافته است. متاورس به عنوان یک اینترنت مُجسم است که به جای مشاهده محتوا، افراد در آن هستند. افراد احساس می‌کنند در کنار دیگران و در مکان‌های دیگری می‌توانند باشد. فناوری متاورس تا تحقق کامل سال‌ها فاصله دارد. انتظار می‌رود در نهایت مکانی باشد که مردم بتوانند در یک محیط مجازی و آنلاین کار کنند، بازی کنند، یاد بگیرند، خرید کنند و با دوستان خود تعامل داشته باشند. این موضوع فرصتی برای دولت‌ها و وزارتخانه‌های امورخارجه خواهد بود تا با ایجاد، تقویت و تداوم گفتگوی بین فرهنگی از طریق تعاملات بلادرنگ بین مردم جهان در متاورس بر روی افراد و شهروندان سایر دولت‌ها اثرگذار باشند.