امروزه دولت‌‌ها مجبور شده‌‌اند به عنوان منبع اطلاعات و نیز تلاش برای ایجاد مباحث جهانی به روش‌‌هایی که به نفع منافع خود باشند، با فناوری‌‌ها و سیستم عامل‌‌های جدید درگیر شوند. این به‌نوبه‌خود باعث شده تا حوزه جدیدی در دیپلماسی عمومی بوجود آید، که از آن تحت عنوان دیپلماسی دیجیتال یاد می‌‌شود.[۱] این نوع دیپلماسی، جایگزینی برای دیپلماسی سنتی نیست، اما می‌‌تواند یک عنصر اساسی برای تحقق اهداف سیاست خارجی دولت‌ها در روابط بین‌الملل باشد. دیپلماسی دیجیتال، نوعی دیپلماسی عمومی است که دولت‌ها از اینترنت، فناوری‌‌های جدید اطلاعاتی و ارتباطی به عنوان ابزاری برای تقویت روابط دیپلماتیک خود استفاده می‌کنند.[۲] دولت‌‌ها از دیپلماسی دیجیتال برای درک فرهنگ‌‌ها، نگرش‌‌ها و رفتارها، ایجاد و مدیریت روابط و تحت‌ تأثیر قرار دادنِ افکار عمومی و بسیج اقدامات لازم برای پیشبرد علایق و ارزش‌‌هایشان استفاده می‌‌کنند. در واقع با ورود عموم مردم به معادله دیپلماتیک، تعداد ذینفعان شرکت‌کننده در دیپلماسی، نسبت به تعداد ذینفعان در تعاملات دولت با دولت، دولت با سازمان‌‌های بین‌المللی و سازمان‌‌های غیردولتی افزایش یافته است.[۳]

موضوع حائز اهمیت این است که تعریف دیپلماسی دیجیتال باز بوده و منوط به پیشرفت تکنولوژی‌‌ها است و با گسترده‌‌تر شدنِ این حوزه، تعریف دیپلماسی دیجیتال هم نیز متحول خواهد شد. تعریف گسترده‌ دیپلماسی دیجیتال، تعریفی است که شامل تمام نسل‌‌های مختلف وب و یا به عبارتی فناوری‌‌های اطلاعاتی و ارتباطی می‌‌شود. در واقع، دیپلماسی دیجیتال توصیف بکارگیری انواع وب‌ها یعنی وب1، وب2، و حتی وب3 در دیپلماسی عمومی و روابط‌ بین‌الملل برای نفوذ در افکار عمومی و جوامع فراملی در سایر کشورها است، تا دولت بکارگیرنده دیپلماسی دیجیتال بتواند ایده‌ها، ارزش‌ها و فرهنگ خود را به افکار عمومی آن دولت‌ها انتقال دهد. اما نباید فراموش کرد که وب4 و وب5 هنوز در حال ظهور در کلام و تئوری است. از این‌رو کارکرد و ویژگی‌های این فناوری‌ها همچنان در حال پیشرفت بوده و ما می‌توانیم شاهد ایفای نقش این فناوری‌ها در دیپلماسی دیجیتال و سیاست خارجی باشیم.

دو کارکرد مهم دیپلماسی دیجیتال؛ تعامل‌ کردن و گوش دادن است. گوش دادن و تعامل کردن نشان می‌‌دهد که چگونه دولت‌‌ها از اینترنت و رسانه‌‌های اجتماعی برای جمع‌آوری اطلاعات، اشتراک‌گذاری ایده‌ها و ساخت هویت‌های ملی در صحنه‌های داخلی و بین‌المللی استفاده می‌کنند:

اما با پیشرفت فناوری‌های اطلاعاتی، کارکرد دیپلماسی دیجیتال هم نیاز به باز تعریف دارد. با توجه به تعریف گسترده و بازِ دیپلماسی دیجیتال و پیشرفت فناوری‌های اطلاعاتی باید مؤلفه «مابه‌ازا در محیط واقعی» را هم در نظر گرفت. یعنی اینکه هر اتفاقی در فضای مجازی مانند «تجارت و خرید و فروش» باید مابه‌ازایی در دنیای واقعی داشته باشد. این کارکرد را می‌توان در ویژگی متاورس مشاهده کرد. متاورس از جمله موضوعات بحث برانگیزی است که توجهات شرکت‌های بزرگ فناوری جهان و کاربران آنلاین را به خود جلب کرده است. مدت‌ها قبل از اینکه ما وارد عصر مدرن شویم، دنیای مجازی به نام «زندگی دوم[۵]» وجود داشته که یک متاورس بوده است. زندگی دوم در متاورس پیشگام بوده، و هنوز در حال رشد و فعالیت است که حتی توانسته از همه‌گیری کووید-19 نیز سود ببرد.

شرکت لیندن لب[۶]، زندگی دوم را در سال 2003 راه‌اندازی کرده است؛ دنیای مجازیِ سه بُعدی پیشگامی که در متاورس مدرن نقش ایفا می‌کند.[۷] هنگامی که کاربر برای اولین بار وارد زندگی دوم (www.secondlife.com) می‌شود باید یک آواتار جدید ایجاد کند، و نامی را برای خود برگزیند. آواتار کاربر در زندگی دوم می‌تواند بر مبنای یک شخصیت واقعی یا هر چیزی دیگری از یک پرنده آبی، یک رُبات غول‌پیکر تا یک مدل زیبا باشد.[۸]

زندگی دوم و دنیای واقعی

زندگی دوم توانسته برای خود «مابه‌ازایی در محیط واقعی» ایجاد کند و بین دنیای مجازی و دنیای واقعی پُل ارتباطی برقرار کند. مثلاً زندگی دوم ارز مخصوص به خود را دارد، لیندن دلار (یا لیندن[۹]) که برای خرید و فروش در زندگی دوم استفاده می‌شود و در صرافی‌های آزاد معامله می‌شود. در طول سال‌های 2006 و 2007، یک دلار آمریکا تقریباً یک لیندن دلار خرید و فروش می‌شد. از 6 آوریل 2020، یک دلار آمریکا برابر با 320 لیندن دلار بود.[۱۰] نرخ ارز در زندگی دوم همواره حول این نسبت در نوسان بوده است. اگر کاربر بخواهد دلار (یا یورو) و لیندن را به هم تبدیل کند، این کار به راحتی از طریق سیستم مبادله‌ای پی‌پل[۱۱] یا کارت اعتباری انجام می‌شود.[۱۲] این در حالی است که در سال 2019 زندگی دوم از سیستم پرداخت بین پلتفرمی تیلیا[۱۳]، یک تجارت خدمات پولی ثبت شده که اقتصادهای مجازی را تقویت می‌کند، رونمایی کرده است.[۱۴] کاربران به لطف تیلیا، این امکان را می‌یابند تا ارز مجازی بدست آمده در زندگی دوم را نقد کنند و آن را به دلار آمریکا تبدیل کنند. تیلیا می‌تواند اقتصادهای مجازی را در شرکت‌های دیگر تقویت کند، زیرا آن‌ها تلاش می‌کنند تا کاربران را وادار کنند وارد زندگی دوم شوند و در نسخه متاورس خود پول خرج کنند. همچنین به کاربران این امکان را می‌دهند تا درآمدهای دیجیتال خود را برداشت کرده و آن‌ها را نقد کنند.[۱۵] این امر نمایانگر عملکرد اصلی متاورس بوده که زندگی دوم برای مدت طولانی این کار را انجام داده است.

وجود این سیستم پولی و ارتباط بین دنیای واقعی و دنیای مجازی باعث شده تا امکان تجارت الکترونیکی در این دنیای مجازی فراهم ‌شود. یکی از راه‌های رایج برای انجام این کار، فروش نسخه‌های دیجیتالی محصولات و خدمات واقعی موجود در زندگی دوم است. به عنوان مثال، تلکام ایتالیا[۱۶] چهار جزیره مختلف را در زندگی دوم 2007 راه‌اندازی کرده و محصولی به نام «اولین ارتباط‌دهنده زندگی[۱۷]» را ارائه کرده تا آواتارها با یکدیگر تماس بگیرند و پیام‌های متنی رد و بدل کنند.

بزرگ‌ترین شرکت لجستیکی جهان به نام شبکه جهانی دویچه پُست[۱۸]، کارت‌های مجازی را به ساکنین زندگی دوم ارائه می‌کند، که متعاقباً به عنوان کارت پُستال واقعی در سراسر جهان به آن‌ها تحویل داده می‌شود.
«سرکویت سیتی[۱۹]» خُرده‌فروش لوازم الکترونیکی مصرفی ایالات متحده، با استفاده از فروشگاه‌های پرچمدار خود در زندگی دوم به فروش اقلام واقعی می‌پردازد که متعاقباً به خانه کاربر در دنیای واقعی ارسال می‌شوند.[۲۰]

بسیاری از دانشگاه‌ و مؤسسه‌های معتبر کلاس‌های مجازی خود را در «زندگی دوم» راه‌اندازی کرده‌اند و سخنرانی‌ها و سمینارهای خود را در این فضای مجازی برپا می‌کنند. تعدادی از دانشگاه‌ها در کشورهای مختلف وارد زندگی دوم شده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به دانشگاه تگزاس، دانشگاه کارولینای شمالی، دانشگاه استرالیای غربی، دانشگاه پلی تکنیک هنگ‌کنگ اشاره کرد.[۲۱]

سال‌هاست که بسیاری از کسب‌وکارها، نهادها و سازمان‌ها به‌طور مداوم از زندگی دوم برای برقراری جلسات و آموزش‌های از راه دور خود استفاده می‌کنند، اما اکنون به‌دلیل پاندمی کووید-19 این حضور افزایش یافته است.[۲۲] به‌طور کلی درباره این فعالیت‌ها باید این نکته را در نظر داشت که کل حساب‌های کاربری ثبت‌شده در زندگی دوم تا اواسط ژوئن 2021 بیش از 70 میلیون نفر بوده است. میانگین استفاده روزانه از زندگی دوم در حال حاضر 000/200 کاربر از 200 کشور جهان است. تولید ناخالص داخلی در زندگی دوم معادل 600 میلیون دلار آمریکا است که درآمدهای نقدی سازنده آن بیش از 80 میلیون دلار در 12 ماه گذشته بوده است.[۲۳] آلتبرگ[۲۴] مدیر عامل فعلی لیندن‌لب اظهار داشته که در حال حاضر حدود 000/900 کاربر فعال در زندگی دوم حضور دارند.[۲۵]