چرا خواندن این کتاب مهم است؟

کتاب کتاب «مقدمه‌ای پیشرفته بر اقتصاد پلتفرم[۱]» با رویکردی دقیق به تحلیل اقتصادی، راه‌حل‌هایی برای تنظیم و نظارت بر پلتفرم‌های دیجیتال ارائه می‌دهد. نویسندگان با بهره‌گیری از تحلیل‌های اقتصادی و دیدگاه‌های انتقادی، به نقاط قوت و ضعف پلتفرم‌های دیجیتال و راه‌حل‌های پیشنهادی برای مقابله با مشکلات آن‌ها می‌پردازند.

معرفی نویسندگان کتاب «مقدمه‌ای پیشرفته بر اقتصاد پلتفرم»

خانم رابین منسل[۲] استاد برجسته مطالعات رسانه و ارتباطات در مدرسه اقتصاد لندن[۳] است و به عنوان یکی از متفکران پیشرو در حوزه اقتصاد دیجیتال شناخته می‌شود. او با تالیف و تدریس در زمینه‌های مرتبط با رسانه‌های دیجیتال، تأثیرات اجتماعی و اقتصادی آن‌ها و سیاست‌گذاری‌های مرتبط، سهم بزرگی در این حوزه داشته است.

رابین منسل

آقای ادوارد اشتاینمولر[۴] نیز استاد اقتصاد اطلاعات در دانشگاه ساسکس[۵] است و در زمینه تحلیل اقتصادی و سیاست‌گذاری‌های مربوط به فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی تخصص دارد. وی مشاور سیاست‌گذاری در حوزه‌های سیاست صنعتی و رقابت با فناوری‌های پیشرفته مانند حقوق مالکیت معنوی، سیاست رقابت و استانداردسازی نیز هست. هر دو نویسنده در زمینه اقتصاد دیجیتال و سیاست‌گذاری‌های مرتبط با فناوری تخصص دارند و این کتاب نتیجه سال‌ها تجربه و پژوهش آن‌هاست.

ادوارد اشتاینمولر

خلاصه‌ای از کتاب

این کتاب با ارائه یک نقشه راه جامع برای درک اقتصاد پلتفرم‌ها و تنظیم مقررات مرتبط با آن‌ها، به خوانندگان کمک می‌کند تا با مفاهیم اساسی و تحلیل‌های پیچیده این حوزه آشنا شوند. در این کتاب، منسل و اشتاینمولر سه رویکرد اقتصادی را معرفی می‌کنند و به استدلال می‌پردازند که تنظیم پلتفرم‌ها باید با دقت اقتصادی و نه با واکنش‌های هیجانی انجام شود. آن‌ها همچنین بر نیاز به مدل‌های تجاری جدید که از مشکلات و تهدیدات ناشی از اقتصاد پلتفرم‌ها پیشگیری کنند، تأکید دارند.

«پلتفرم‌ها به عنوان عوامل مخل اقتصادی و اجتماعی، نه تنها مدل‌های تجاری موجود را مختل می‌کنند بلکه ارزش‌های عمومی مانند برابری، انصاف، همبستگی، حریم خصوصی و آزادی بیان را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهند.» (ص ۲ کتاب)

ساختار کتاب

در مقدمه کتاب «مقدمه‌ای پیشرفته بر اقتصاد پلتفرم»، نویسندگان استدلال می‌کنند که تصمیم‌گیری در مورد تنظیم مقررات پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی نباید در حالت وحشت یا خشم گرفته شود، بلکه باید از طریق تجزیه و تحلیل اقتصادی دقیق انجام شود. آنها با معرفی سه روش تحلیل اقتصادی، طرفدار نوعی از مقررات‌گذاری پلتفرم‌ها هستند که هم از نفوذ مستقیم پلتفرم‌ها و هم از دخالت شدید دولت دور باشد. همچنین، نویسندگان بر سرمایه‌گذاری دولت در مدل‌های کسب‌وکار جدید تأکید می‌کنند که ممکن است در آینده راهی برای خروج از آسیب‌ها و تهدیدهای نهفته در اقتصاد پلتفرمی فراهم کند.

در فصل‌های اول و دوم، نویسندگان اصطلاح «پلتفرم» را تعریف کرده و روندهای اصلی منجر به ظهور پلتفرم‌های دیجیتال را شرح می‌دهند. این موارد شامل دیجیتالی‌سازی، ارتباطات سیار، داده‌ای‌سازی و هوش مصنوعی است – هیچ‌کدام از این موارد، همانطور که نویسندگان تأکید می‌کنند، اجتناب‌ناپذیر نیستند؛ بلکه نتیجه انتخاب‌های سیاسی در مورد طراحی، استفاده و ارزش‌های نهفته در سیستم‌های فنی هستند (صفحه ۱۳۷).

پلتفرم‌ها از لحاظ اقتصادی، برهم‌زننده نظم موجود هستند. آنها نه تنها مدل‌های کسب‌وکار تثبیت‌شده را مختل می‌کنند، بلکه ارزش‌های عمومی مانند برابری، عدالت، همبستگی، حریم خصوصی و آزادی بیان (صفحه ۲) و نهادهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی (صفحه ۹) را نیز مختل می‌کنند. نویسندگان برای چارچوب‌بندی اختلال ایجاد شده توسط پلتفرم‌ها و نحوه برخورد با آن، از اقتصاد نئوکلاسیک، اقتصاد نهادی و اقتصاد سیاسی انتقادی استفاده می‌کنند.

فصل چهارم کتاب بر روی تأثیرات فزاینده‌ی داده‌‌ای‌سازی و هوش مصنوعی تمرکز می‌کند. نویسندگان با نگاهی موشکافانه، به چند چالش مهم این فناوری‌های نوظهور اشاره می‌کنند.

یکی از نگرانی‌های عمده، جانبداری الگوریتم‌های هوش مصنوعی است. این الگوریتم‌ها با یادگیری از داده‌های موجود، ممکن است تبعیض‌های نهادینه شده در جامعه را بازتولید کنند و خروجی‌هایشان بازتاب‌دهنده‌ی این تبعیض‌ها باشد.

چالش بعدی، تاثیر هوش مصنوعی بر اشتغال است. پیشرفت در این حوزه می‌تواند منجر به جایگزینی نیروی کار انسانی با ماشین شود و بسیاری از افراد را بیکار کند.

علاوه بر این، نفوذ هوش مصنوعی در محیط کار و نظارت سازمانی، نگرانی‌های امنیتی جدی را به وجود می‌آورد. این امر می‌تواند به برپایی یک «رقابت تسلیحاتی» جدید در حوزه امنیت سایبری منجر شود، چرا که سازمان‌ها برای ایمن‌سازی خود در برابر حملات سایبری احتمالی، ناچار به تقویت مداوم سیستم‌های امنیتی‌شان خواهند بود.

این فصل همچنین به تأثیر هوش مصنوعی و گردآوری گسترده داده‌ها بر رسانه‌ها و روزنامه‌نگاری می‌پردازد. نویسندگان با اشاره به پلتفرم‌های جمع‌آوری‌کننده‌ی اخبار مانند گوگل‌نیوز[۶]، بیان می‌کنند که کنترل بر نحوه نمایش محتوا از دست رسانه‌های برون‌خطی خارج شده است. این سلطه می‌تواند موجب کاهش درآمد تبلیغاتی رسانه‌ها و به خطر افتادن ارزش‌ها و اصول حرفه‌ای روزنامه‌نگاری شود. چرا که برای جلب مخاطب بیشتر، رسانه‌ها ممکن است به سمت تولید و انتشار محتوای احساسی و جنجالی، مبتنی بر عواطف، جناحی و دوقطبی‌کننده سوق پیدا کنند.

«الگوریتم‌ها تعصبات انسانی را می‌آموزند، کارگران را جابجا می‌کنند، مسابقه تسلیحاتی امنیت سایبری را تشدید می‌کنند و در نظارت شرکتی ادغام می‌شوند.» (صفحه ۵۰ کتاب)

با توجه به این چالش‌ها، پرسش مهم این است که چه راه‌حل‌هایی برای مقابله با این مشکلات و تغییرات ناگهانی وجود دارد؟ این سوالی است که در فصول بعدی کتاب به آن پرداخته خواهد شد.

برای چندین دهه، رویکرد غالب به مدیریت اینترنت و پلتفرم‌های آنلاین، «خودتنظیم‌گری» و «عدم دخالت مستقیم دولت» بود. بر اساس یکی از سه چارچوب اقتصادی اصلی که در این کتاب معرفی شده (نظریه‌های اقتصادی نئوکلاسیک)، این تصور وجود داشت که بازار می‌تواند راه‌حل مشکلات ناشی از دیجیتالی‌شدن، ارتباطات سیار، داده‌‌ای‌سازی و هوش مصنوعی را پیدا کند.

فصل پنجم کتاب به بررسی برخی از رویکردهای غیردولتی یا بخش خصوصی برای مقابله با چالش‌های اقتصاد پلتفرمی می‌پردازد. این چالش‌ها شامل تضعیف ارزش‌های عمومی و همچنین تضعیف سیستم‌های رسانه‌ای قوی، متنوع و قابل اعتماد هستند. نویسندگان به چندین طرح خصوصی اشاره می‌کنند که تلاش می‌کنند مدل‌های کسب‌وکار مبتنی بر نظارت و جمع‌آوری داده‌های تجاری را به چالش بکشند. این طرح‌ها شامل معماری داده‌محور با تمرکز بر حفظ حریم خصوصی مانند «Solid»، «HAT»[۷]، «تراست‌های داده» هستند. با این حال، نتیجه‌گیری نهایی نویسندگان این است که هیچ‌کدام از این پروژه‌ها به اندازه‌ای موفق نخواهند بود که بتوانند روند فرسایش ارزش‌های عمومی تحت سلطه‌ی مدل‌های کسب‌وکار مبتنی بر داده‌محوری تجاری پلتفرم‌های دیجیتال فعلی را متوقف کنند.

اگر خودتنظیم‌گری و راه‌حل‌های بخش خصوصی کارساز نباشند، آیا دخالت دولت می‌تواند چاره‌ساز باشد؟ فصل ششم کتاب به بررسی این سوال اختصاص دارد و نویسندگان به معرفی مجموعه‌ای از گزینه‌های احتمالی برای قانون‌گذاری اشاره می‌کنند، از جمله: قوانین ضد انحصار و رقابت، مقررات مرتبط با محتوای پلتفرم‌ها (شامل «وظیفه مراقبت» یا قوانین مربوط به آسیب‌های آنلاین) و قوانین مربوط به حریم خصوصی (شامل اصلاح قوانین حریم خصوصی و ایجاد نهادهای امانت‌دار اطلاعات).

نویسندگان معتقدند که رویکرد ضد انحصار (تقسیم کردن شرکت‌های پلتفرمی بزرگ) به احتمال زیاد نمی‌تواند «روند تجاری‌سازی داده‌ها و نفوذ بیشتر الگوریتم‌ها در تصمیم‌گیری‌های اجتماعی» را تغییر دهد. در عوض، آن‌ها استدلال می‌کنند که «برای ایجاد یک تغییر قابل توجه، مردم باید بتوانند از تجاری‌سازی داده‌های خود خارج شوند، اما خروج آن‌ها تنها در صورتی امکان‌پذیر است که جایی برای رفتن داشته باشند» (صفحه ۱۳9). سایر رویکردهای نظارتی، مانند مقررات دولتی بر محتوای پلتفرم‌ها، ممکن است «به‌طور ناخواسته یا عمدی» (صفحه ۱۱۳) به ارزش‌های عمومی که قصد محافظت از آن‌ها را دارند، مانند آزادی بیان، آسیب بزنند.

درنهایت منسل و اشتاینمولر، نویسندگان کتاب، راه‌حلی سه بخشی را برای مقابله با چالش‌های پلتفرم‌های دیجیتال پیشنهاد می‌کنند:

۱. ترکیبی از خودتنظیم‌گری و نظارت دولتی: نویسندگان معتقدند که ترکیبی از خودتنظیم‌گری از سوی پلتفرم‌ها و نظارت دولتی که از نفوذ هر دو طرف (دولت و پلتفرم) به دور باشد، راه‌حل کلیدی است. البته نگرانی‌هایی در مورد تحت کنترل دولت درآمدن نهادهای نظارتی وجود دارد، اما سابقه طولانیِ قوانین دولتی در حوزه ارتباطات (مانند مخابرات) نشان می‌دهد که این رویکرد، با وجود نواقص احتمالی، قابل اجراست.

۲. ممنوعیت داده‌‌ای‌سازی در حوزه‌های حساس: دومین راه‌حل پیشنهادی، ممنوعیت داده‌پردازی در حوزه‌های حساس مانند داده‌های مربوط به سیاست یا کودکان است. این داده‌ها نباید برای مقاصد تجاری مورد استفاده قرار گیرند.

۳. سرمایه‌گذاری دولت در مدل‌های کسب‌وکار جایگزین:

سومین راه‌حل، سرمایه‌گذاری دولت در مدل‌های کسب‌وکار جایگزین است (صفحات ۱۳8-۱۳۹). این سرمایه‌گذاری می‌تواند شامل زیرساخت‌هایی مانند «تراست‌های داده»، زیرساخت‌های اتصال عمومی، پلتفرم‌های رسانه‌ای خدمات عمومی، مهارت‌ها و سواد دیجیتال، موتورهای جستجوی با بودجه عمومی و مخازن داده غیرتجاری با مالکیت جمعی باشد. برای تأمین مالی این موارد، می‌توان از ابزارهای مالیاتی نیز استفاده کرد (صفحات ۱۱۱ و ۱۳9).

البته نویسندگان اذعان می‌کنند که سرمایه‌گذاری یا حمایت دولت از مدل‌های کسب‌وکار جایگزین، مانند مدل‌هایی که بر مدیریت داده‌های تجمیعی یا عمومی تکیه دارند، ممکن است مانع نوآوری شود (صفحه ۲6). همچنین، قوانین و مقررات جدید، به ویژه مواردی که توانایی پلتفرم‌ها را برای کسب درآمد از داده‌های کاربران محدود می‌کنند، می‌توانند مانع نوآوری شوند (صفحه ۲6). با این حال، نویسندگان معتقدند که اگر قرار باشد از ارزش‌های عمومی محافظت شود، این قمار (محدود کردن نوآوری به ازای حفظ ارزش‌های عمومی) ممکن است ارزشش را داشته باشد.

معرفی کتاب:

این کتاب با حجمی حدود ۱۴۰ صفحه به زبان انگلیسی، راهنمای مفیدی است برای کسانی که برای اولین بار به مطالعه پلتفرم‌ها و مقررات مربوط به آن‌ها می‌پردازند. تمرکز اصلی کتاب بر سطح بین‌المللی است، اما ریشه در تحلیل‌های نهادی و انتقادی اقتصاد سیاسی غرب دارد. گرچه نویسندگان به مسائل نژادی، جنسیتی و استعماری در اقتصاد پلتفرمی اشاره می‌کنند، اما به طور عمیق به آن‌ها نمی‌پردازند. تحلیل‌های کتاب از مشکلات و چالش‌های نظارتی، ابتکارات بخش خصوصی و پاسخ‌های احتمالی به پلتفرم‌های دیجیتال، مختصر و قابل فهم است. دانشجویان می‌توانند با استفاده از منابع مفیدی که در انتهای کتاب ذکر شده است، اطلاعات خود را در این زمینه گسترش دهند.

به طور کلی، کتاب «مقدمه‌ی پیشرفته به اقتصاد پلتفرمی» نقشه‌ای برای دانشجویان ترسیم می‌کند تا با اقتصاد و قوانین و مقررات پلتفرم‌های دیجیتال آشنا شوند. این نقشه توسط دو متخصص برجسته در این حوزه، منسل و اشتاینمولر، تهیه شده است. علاوه بر این، کتاب مسیر خروج از «سرمایه‌داری مبتنی بر پلتفرم» را نیز به خوانندگان نشان می‌دهد.

«برای تغییرات اساسی، مردم باید توانایی خروج از داده‌محوری تجاری را داشته باشند. این تنها راهی است که می‌توان مدل‌های تجاری موجود را به چالش کشید و تغییر داد.» (صفحه ۱۱۰ کتاب)

دیدگاه نویسندگان

رابین منسل و ادوارد اشتاینمولر در این کتاب بر این باورند که تنظیم مقررات پلتفرم‌ها نباید به صورت هیجانی و واکنشی انجام شود، بلکه نیازمند تحلیل اقتصادی دقیق و استفاده از رویکردهای مختلف اقتصادی است. آن‌ها همچنین بر نیاز به مدل‌های تجاری جایگزین و سرمایه‌گذاری دولت‌ها در زیرساخت‌ها و پروژه‌های عمومی تأکید دارند تا از مشکلات و تهدیدات ناشی از اقتصاد پلتفرم‌ها پیشگیری کنند.

نویسندگان همچنین بیان می‌کنند که هیچ راه‌حلی بدون نقص نیست و هر رویکردی مزایا و معایب خاص خود را دارد. آنها استدلال می‌کنند که بهترین راه برای پیشبرد، یافتن تعادلی بین منافع مختلف ذینفعان، از جمله پلتفرم‌ها، کاربران، دولت‌ها و جامعه مدنی است.

در ادامه خلاصه‌ای از دیدگاه آنها در سه موضوع کلیدی بیان می‌شود:

1. رقابت:

• رقابت برای پلتفرم‌ها ضروری است تا از نوآوری و قیمت‌های مناسب برای مصرف‌کنندگان اطمینان حاصل شود.
• دولت‌ها باید با اجرای قوانین ضد انحصار و جلوگیری از ادغام‌های ضد رقابتی، از رقابت سالم در بازار پلتفرم‌ها حمایت کنند.

2. حریم خصوصی:

• حریم خصوصی کاربران باید یک اولویت اساسی باشد و پلتفرم‌ها باید برای محافظت از داده‌های کاربران در برابر سوء استفاده گام بردارند.
• دولت‌ها باید با وضع قوانین قوی حریم خصوصی و نظارت بر شیوه‌های داده‌جمع‌آوری پلتفرم‌ها، از حریم خصوصی کاربران محافظت کنند.

3. ارزش‌های عمومی:

• پلتفرم‌ها باید در جهت ترویج ارزش‌های عمومی مانند آزادی بیان، دموکراسی و برابری عمل کنند.
• دولت‌ها باید با وضع قوانین و مقررات مناسب، پلتفرم‌ها را برای پاسخگویی در قبال تأثیرات خود بر جامعه پاسخگو کنند.

نویسندگان «مقدمه‌ای پیشرفته بر اقتصاد پلتفرم» معتقدند که یافتن راه‌حل‌های مؤثر برای تنظیم پلتفرم‌های دیجیتال یک چالش پیچیده است که نیاز به رویکردی جامع و مبتنی بر شواهد دارد. آنها امیدوارند که کتاب آنها به درک بهتر این موضوع و توسعه سیاست‌های مناسب برای نظارت بر پلتفرم‌ها در عصر دیجیتال کمک کند.

نقد و بررسی

این کتاب به دلیل نگاه دقیق و جامع خود به اقتصاد پلتفرم‌ها، برای دانشجویان و پژوهشگران حوزه فناوری و سیاست‌گذاری اقتصادی مفید است. نویسندگان با بهره‌گیری از تحلیل‌های اقتصادی و دیدگاه‌های انتقادی، به نقاط قوت و ضعف پلتفرم‌های دیجیتال و راه‌حل‌های پیشنهادی برای مقابله با مشکلات آن‌ها می‌پردازند. این کتاب با ارائه یک نقشه راه جامع برای درک اقتصاد پلتفرم‌ها و تنظیم مقررات مرتبط با آن‌ها، به خوانندگان کمک می‌کند تا با مفاهیم اساسی و تحلیل‌های پیچیده این حوزه آشنا شوند.

مخاطبان

این کتاب برای دانشجویان، پژوهشگران، کارشناسان حوزه فناوری و سیاست‌گذاری و همچنین عموم علاقه‌مندان به اقتصاد دیجیتال و تنظیم مقررات پلتفرم‌ها مفید است. با توجه به تحلیل‌های جامع و دقیق ارائه شده در کتاب، این اثر می‌تواند به عنوان منبعی مرجع در دوره‌های آموزشی مرتبط با اقتصاد دیجیتال و سیاست‌گذاری‌های فناوری مورد استفاده قرار گیرد.

منابع پیشنهادی برای مطالعه بیشتر

• Digital Platform Regulation – Global Perspectives on Internet Governance by Terry Flew
• Platform Capitalism by Nick Srnicek
• The Platform Economy: How Japan Transformed the Consumer Internet by Marc Steinberg

اطلاعات شناسنامه‌ای کتاب (اصلی)

• عنوان: Advanced Introduction to Platform Economics
• نویسندگان: Robin Mansell & W. E. Steinmueller
• ناشر: انتشارات ادوارد الگار (Edward Elgar)
• سال نشر: ۲۰۲۰
• تعداد صفحات: ۱۶۴ صفحه

اطلاعات شناسنامه‌ای کتاب (ترجمه)

• عنوان: مقدمه‌ای پیشرفته بر اقتصاد پلتفرمی
• نویسندگان: رابین منسل و ادوارد اشتاینمولر
• مترجمان: محمدابراهیم صادقی، حامد نوذری، رسول جمشیدی، حسین خسروپور
• ویراستار: مریم آقا عبدالرزاق قمصری
• ناشر: انتشارات پژوهشکده امور اقتصادی
• سال نشر: ۱۴۰۰
• تعداد صفحات: ۱۶۹ صفحه

این کتاب به خوانندگان خود نقشه‌ای برای درک اقتصاد و تنظیم مقررات پلتفرم‌های دیجیتال ارائه می‌دهد و به آن‌ها کمک می‌کند تا از مشکلات و تهدیدات ناشی از این پلتفرم‌ها دوری کنند.