یکی از تفاوت‌های بزرگ دنیای پسامدرن و پیش از آن تغییر مراجع و منابع اطلاعات است. در ایام بسیار دور انتشار اطلاعات بر عهده‌ی پادشاه و جارچی‌های پادشاه بود و با گذشت زمان و تشکیل دولت ملت‌ها و انقلاب‌های دموکراتیک و اختراع ماشین چاپ رسانه‌های آزاد مانند روزنامه‌ها و بعد‌ها شبکه‌های تلویزیونی به روی کار آمدند که با وجود آزادی بیشتر نسبت به قبل بر فضای اخبار و اطلاعات سایه انداخت اما باز هم انحصار این امر مهم بیشتر در دست قشر نخبه‌ی جامعه با تحصیلات و سواد آکادمیک بود. بخ عنوان مثال اگر کسی مایل بود اطلاعت پزشکی بیشتری داشته باشد باید مجله‌ی تخصصی پزشکی تهیه می‌کرد که نویسندگان مطالب آن از پزشکان حاذق و تحصیل‌کردگان و دانشجویان این حوزه بودند. این در حالی است که امروزه با گسترش شبکه‌های اجتماعی هر کس در هر زمینه‌ای بدون نیاز به تحصیلات و مهارت و تجربه می‌تواند رسانه باشد. با وجود اینکه سازوکارهایی برای مقابله با انتشار اخبار جعلی در شبکه‌های اجتماعی وجود دارد اما بستر رسانه‌های اجتماعی که پایه و اساس آنها بر کسب توجه از سوی مخاطبین و نه انتشار اخبار درست بنا نهاده شده خود باعث تناقض در نیل به این هدف است. در ادامه به معضل انتشار اخبار جعلی در حوزه‌ی کووید19 که در این بحران جهانی گاها شرایط را بیش از پیش دشوار می‌کند، خواهیم پرداخت.
بر اساس گزارش مرکز مقابله با نفرت پراکنی دیجیتال[۱] تا به امروز، صدها پست حاوی اطلاعات نادرست درباره‌ی کووید19 به صورت آنلاین منتشر شده است. 649 پستی که به فیسبوک و توییتر گزارش داده شده، پست‌های حاوی نکات درمانی اشتباه، تبلیغات ضد واکسیناسیون و تئوری‌های توطئه درباره‌ی اینترنت نسل جدید 5G بوده و بنابر این گزارش اکثر پست‌های یادشده بعد از بررسی اولیه بدون هیچ هشداری همچنان قابل مشاهده باقی می‌مانند.
اما فیسبوک این آمار را قبول ندارد و معتقد است نمونه‌ی آمار اشتباه است و مشتی که نشانه خروار باشد، نیست و در همین راستا سخنگوی رسمی فیسبوک اظهار می‌کند که اقداماتی کاملا جدی در راستای حذف اخبار نادرست از بستر شبکه‌های اجتماعی خود داشته و صدها هزار پست حاوی درمان‌های کرونا بدون منبع علمی معتبر را حذف کرده است. وی در ادامه افزود:
«در طول ماه‌های مارس و آپریل برچسب هشدار را برای حدود نود درصد محتواهای مربوط به کرونا ضمیمه کردیم و همین اقدام باعث شد سرعت مشاهدهی محتوای نامعتبر به حداقل برسد. همچنین ما به شخصی که دکمه‌ی لایک را برای پست یا کامنتی لحاظ کرده حذف شدن آن پست را در راستای اطلاع رسانی بیشتر به افراد اعلام می‌کنیم.»
شبکه ی توییتر نیز اعلام کرد که اولویت بندی‌اش در حذف پست‌های حاوی شایعات درباره‌ی درمان کرونا میزان ضرررسانی مطالب منتشر شده در پست است و مدعی شد:
«همانطور که قبل تر گفتیم ما در مقابل پست‌هایی که مطالب آنها کامل نیستند یا نقص دارند اما ضرر چندانی نمی‌رسانند اقدام جدی نمی‌کنیم.»
عمران احمد[۲]، مدیر اجرایی مرکز مقابله با نفرت پراکنی دیجیتال اظهار می‌کند که شرکت‌های بزرگ فعال در حوزه‌ی فضای مجازی صرفا به دنبال شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیت‌هایشان هستند و در ادامه معتقد است که سیستم این شرکت‌ها در زمینه‌ی گزارش انتشار اطلاعات غلط و برخورد با آن، تناسبی با اهداف کلان و کلیدی آنها، ندارد.
تحقیقات جدید نشان داده با اینکه غول‌های حوزه‌ی رسانه‌های اجتماعی بارها اظهار کردند که برخوردی اساسی با شایعات کرونایی می‌کنند اما در عمل وقتی بسترهای آنها خود زمینه ساز انتشار اطلاعات نادرست است، نمی‌توان انتظار داشت که اقدام از طرف خود آنها موفقیت آمیز باشد زیرا آنها حاضر به متحول کردن زیرساخت‌هایشان برای مبارزه‌ی اساسی با مسئله‌ی اخبار جعلی نیستند.
روزنا پالمروایت[۳] مدیر گروه جوانان فعال در حوزه‌ی توسعه می‌گوید:
«جوانان خود اقدامات موثری برای متوقف کردن انتشار اطلاعات غلط در فضای مجازی می‌کنند و مدیران شبکه‌های مجازی باید بگذارند خود جوانان کار را پیش ببرند.»
کمیسیون فرهنگی رسانه‌های دیجیتال و ورزش پارلمان انگلستان فیسبوک و توییتر را با سوالات بسیاری در مورد روش و راهکارهای مقابله با انتشار اطلاعات غلط درباره‌ی کووید19، آسیب‌ها و نقاط ابهام آن مواجه کردند و پاسخ های مدیران فیسبوک و توییتر برای نمایندگان مجلس بریتانیا قانع کننده نبوده است بنابراین ادامه روند تحقیقات را به جلسه‌ی بعد موکول کردند.
همچنین برای تحقیقات دقیق تر ده نفر از کشورهای رومانی، ایرلند و انگلستان داوطلب شدند تا جستجو برای اطلاعات غلط و شایعات را در شبکه‌ی مجازی به عنوان نمونه از آخر ماه آوریل تا انتهای می شروع کنند و نتیجه‌ی این مطالعات چندان جالب نبود؛ چرا که داوطلبان پست‌هایی را یافتند که در آن مصرف داروی آسپیرین یا مکمل‌های زینک، ویتامین سی و دی را به مبتلایان کووید19 توصیه می‌کرد و به آنها وعده‌ی بهبود می‌داد.
توییتر با اقدام موثر علیه سه درصد از پست‌هایی که حاوی اطلاعات غلط درباره‌ی کرونا ویروس بوند در میان 179 پست کمترین میزان پاسخگویی را داشت و فیسبوک با حذف ده درصد از پست‌های حاوی شایعات کرونایی که گزارش شده بودند و استفاده از برچسب نامعتبر برای دو درصد دیگر از آنها، عملکرد بهتری نسبت به توییتر داشت و در آخر اینستاگرام که از زیر مجموعه‌های فیسبوک است، نسبت به ده درصد از گزارش‌های دریافتی از سوی کاربران واکنش نشان داده است.
هر دو شبکه‌ی اجتماعی اصرار دارند که تلاش‌های لازم را در برخورد با اخبار جعلی و حذف آنها انجام داده‌اند و اقدامات لازم را جهت کنترل کردن اخبار داشته‌اند اما بعد از این جریانات توییتر با اندکی تغییر شروع به اقدام علیه پست‌های حاوی اخبار جعلی درباره‌ی کرونا با برچسب زدن به آنها کرد و فیسبوک هم با حذف برخی محتواها و گروه‌هایی که ادعا می‌کردند شبکه 5G علت شیوع کرونا ویروس بود عملکرد خود را تا حدی بهبود بخشیده است.
پرونده مسئله انتشار اخبار جعلی، برای سال‌های متمادی در میان متخصصان و قانون‌گذاران این حوزه باز بوده است. حال به نظر می‌رسد که موضوع نشر شایعات در مورد بیماری کووید 19، بیش از پیش موضوع لزوم جلوگیری از انتشار اخبار جعلی در بستر شبکه‌های اجتماعی را در میان متولیان قانون‌گذاری فضای مجازی، برجسته ساخته است.
