فناوری ردگیری چشم هرروزه بیشتر و بیشتر در حال مطرح شدن است. این فناوری از مکانی که نگاه می‌کنیم و واکنش مردمک و عنبیه، برای اهداف مختلف استفاده می‌کند و به ابزار پیچیده‌ای نیاز ندارد. تنها یک دوربین اچ‌دی (HD) کافیست تا صورت شخص مورد نظر را تحت نظر بگیرد.
بر اساس پژوهشی در سال 2020، این داده‌ها وقتی توسط الگوریتم‌های تحلیلِ داده پیشرفته تحلیل می‌شوند، اطلاعات زیادی در مورد ما آشکارمی‌کنند. در چکیده مقاله مرتبط با این پژوهش آورده شده‌است که: «تحلیل‌های ما از داده‌ها نشان می‌دهند که ردگیری چشم حاوی اطلاعات زیادی در مورد شخص تحت نظر است. این اطلاعات عبارتند از: هویت بیومتریک، جنسیت، سن، نژاد، وزن، ویژگی‌های شخصیتی، داروهای مورد استفاده، وضعیت روحی، مهارت و توانایی‌ها و تمایلات جنسی»
البته ماجرا به اینجا ختم نمی‌شود، در این مقاله ذکر شده است که: «با ردیابی چشم حتی می‌توان فرآیندهای شناختی را رصد کرد و از اطلاعات حاصل برای تشخیص بیماری‌های روانی و فیزیکی استفاده کرد». براساس پژوهش‌های گراندویو (Grand view): «داده‌های پردازش‌شده برای بررسی بیماری‌های مختلف روانشناسی و عصبی، از جمله اوتیسم (Autism)، بیش‌فعالی و کم‌توجهی (ADHD)، وسواس (OCD)، پارکینسون، آلزایمر، شیزوفرنی و بسیاری دیگر از اختلال‌ها استفاده می‌شوند.»
در این فناوری دقیقا چه چیزی نظارت می‌شود؟ در سیستم‌های ردیابی چشم، جهت نگاه چشم‌ها رصد می‌شود تا دریابند چشم‌ها به چه‌چیزی نگاه می‌کنند. این سیستم‌ها همچنین طول مدت خیره شدن، حرکات سریع چشم در خلال خیره‌شدن، تعقیب اشیا و مواردی مثل افزایش، کاهش و حداکثر سرعت حرکت چشم‌ها را نیز دنبال می‌کنند.
این سیستم‌ها می‌توانند پلک‌ها، میزان بازبودن چشم‌ها، دفعات پلک‌زدن و مدت زمان بسته نگه‌داشتن چشم‌ها را نیز تحلیل کنند. آن‌ها می‌توانند میزان قرمزی چشم‌ها و خشکی یا خیسی آن‌ها را حین واکنشهای غیرارادی ثبت کنند. میزان گشادشدن مردمک چشم‌ها نیز با این روش اندازه‌گیری می‌شود، گشادی مردمک‌ها احساسات جنسی یا برانگیختگی را به‌خوبی نشان می‌دهد و البته به مصرف موادمخدر، ترس و حالت‌های خاص آسیب مغزی هم مربوط می‌شود. در سیستم ردگیری چشم حتی می‌توان رنگ و بافت عنبیه را نیز ثبت کرد.
مطابق با شکل بالا داده‌هایی که معمولا توسط ردیاب‌های چشم ثبت می‌شوند شامل موارد زیر هستند:
- باز‌وبسته شدن چشم‌ها
- برای مثال مدت و دفعات پلک‌زدن، فاصله متوسط بین پلک‌ها
- حرکات چشم
- مانند خیره‌شدن، پرش غیرارادی چشم، نگاه تعقیبی، لرزش چشمی
- وضعیت چشم
- مانند قرمزبودن، خشک یا خیس بودن چشم
- مشخصات مردمک
- مانند اندازه و اکنش مردمک
- ویژگی‌های عنبیه
- مانند رنگ چشم، بافت عنبیه
- خصوصیات چهره
- مانند چین‌وچروک‌ها، فرم چشم، رنگ پوست، بیان چهره
و استنتاج‌های احتمالی از چشم در ارتباط با اطلاعات شخصی کاربران می‌توانند شامل این موارد باشند:
- جنسیت
- ناحیه جغرافیایی محل تولد
- هویت بیومتریک
- سلامت فیزیکی: ضربۀ مغزی، درد مزمن، اختلال‌های بینایی، چاقی مفرص، بیماری پارکینسون، …
- پیشینه فرهنگی
- سلامت روانی: افسردگی، پی‌تی‌اس‌دی (PTSD)، اوتیسم، اختلال‌های غذاخوردن
- ویژگی‌های شخصیتی: برون‌گرایی، روان‌رنجوری، کنجکاوی، …
- مهارت و توانایی‌ها: شیمی، شطرنج، ورزش، ریاضی، زبان‌خارجی، …
- سطح خواب‌آلودگی
- مصرف موادمخدر: الکل، تنباکو، کوکائین، ام‌دی‌ام‌ای (MDMA)، حشیش، …
- حجم بار ذهنی
- پردازش شناختی: انتظارات، خاطرات، منطق درونی، محاسبه ذهنی، …
در سیستم ردیابی چشم حالت‌های چهره، حرکات ابرو، تعداد و عمق چین‌وچروک‌های اطراف چشم‌ها، حالت چشم‌ها و رنگ پوست نیز ثبت می‌شوند. به همین دلیل به چشم‌ها «دریچه‌های روح» گفته می‌شود. از طریق چشم‌ها اطلاعات زیادی درمورد شخص به دست می‌آوریم و طی فرآیند تکامل و تشخیص الگو، هرکدام از ما یاد می‌گیریم که از طریق چشم‌ها اطلاعات فراوانی درمورد بقیه جمع‌آوری کنیم.
هویت بیومتریک با استفاده از ترکیب چند عامل بوجود می‌آید. اول از همه، رنگ و الگوی عنبیه‌ها می‌توانند همانند اثر انگشت مورد استفاده قرار گیرند. و البته واکنش مردمک، سرعت نگاه کردن و مسیرهای نگاه در زمان دنبال کردن یک شئ هم می‌توانند هویت شما را مشخص کنند. تفاوت‌های مرتبط با فیزیک و عملکرد مغزی این ویژگی‌ها را منحصر به فرد می‌کنند.
علاوه بر موارد ذکرشده، حجم بار ذهنی هم مورد دیگری است که در این فناوری بررسی می‌شود. در این زمینه ردیابی چشم گاهی اوقات بهتر از سیگنال‌های مغزی (EEG) عمل می‌کنند. بازشدن مردمک چشم به عنوان شاخص دشواری و تلاش ذهنی در نظر گرفته می‌شود. دفعات پلک‌زدن با سطح دوپامین در خون همبستگی دارد و نشانگر یادگیری و رفتار هدفمند است.
شاید برخی از این موارد برای مشاهده‌کننده بدیهی باشند. با نگاه کردن به حرکات چشم بقیه می‌توان تشخیص داد که شخص درحال فکرکردن، مرور خاطرات یا تجسم است. اما ردگیری چشم تا حدود زیادی با دنیای مبهم هوش مصنوعی (AI) و یادگیری عمیق سروکار دارد. طرز حرکت چشم‌های ما در زندگی روزمره وقتی الگوریتم‌های الگویابی داده‌های مرتبط با حرکت چشم ما را تحلیل کنند، می‌توانند تا حد زیادی شخصیت ما را پیش بینی کنند. در پژوهشی جذاب، محققان توانستند ترس‌ها، تمایلات جنسی، علایق و زمینه‌های تخصص افراد را شناسایی کنند.
داده‌های احساسی به دست آمده از چشم‌ها جزئیات زیادی دارند و خیلی فراتر از مثبت و منفی و خنثی بودن هستند و احساسات پیچیده‌تری مثل خوشحالی، اشتیاق، استرس، نگرانی، حالت‌های طنز، چندش، کنجکاوی، پریشانی، اضطراب، خصومت، ترس، عصبانیت، ناراحتی و غافل‌گیری را شامل می‌شوند. شدت احساسات را هم می‌توان با این روش اندازه‌گیری کرد و جالب‌تر اینکه، محققان نشان داده‌اند که با استفاده از این داده‌ها می‌توانند واکنشهای احساسی غریزی و منطقی را از هم تفکیک کنند.
البته موارد این چنینی زیاد هستند اما با همین مثال‌ها می‌توان اصل قضیه را فهمید. در شرایط مساعد، هر دستگاه ردیاب چشم، حجم نگران‌کننده‌ای از اطلاعات را درمورد شما به دست می‌آورد. با اینکه تاحدودی می‌توانیم خودمان انتخاب کنیم که به کجا نگاه کنیم، اما چیزهایی هستند که همیشه لو می‌روند.
پژوهشگران برای کاهش این نگرانی‌ها، اشاره کرده‌اند که بسیاری از این یافته‌های بصری معنای گیج‌کننده یا متضاد دارند. علاوه بر این، بسیاری از این تحقیقات به جای اینکه در دنیای واقعی انجام شوند، در آزمایشگاه‌‌های کم‌خرج و کاملا تحت کنترل انجام می‌شوند.
از طرفی دیگر، تنها به مقاله‌ای پرداخته‌ایم که در دسترس عموم قرار دارد. مولفین این پژوهش ذکر کرده‌اند که: «برخی از شرکت‌ها (مثل سازندگان وسایل الکترونیکی، ارائه‌دهندگان اکوسیستم که به اطلاعات دستگاه‌های مصرف‌کنندگان دسترسی دارند) داده‌های آموزشی، نیروی ماهر فنی و منابع مالی بسیار بیشتری در اختیار دارند و می‌توانند سرمایه‌گذاری زیادی روی این پروژه‌ها انجام دهند. برای مثال فیسبوک در زمینه واقعیت مجازی و فناوری ردیابی چشم پیشرو است و یکی از ثروتمندترین و پرسودترین شرکت‌ها در جهان است. این شرکت بودجه‌ای چند میلیارد دلاری برای این پژوهش اختصاص داده و بیش از 2.3 میلیارد نفر کاربر دارد.
مزایای این فناوری مشخص هستند، به‌خصوص وقتی که با واقعیت مجازی یا فناوری واقعیت افزوده همراه می‌شوند. با استفاده از این فناوری، وسایل و نرم‌افزارها می‌توانند بی‌نهایت شخصی‌سازی شود و به وضعیت کنونی یا علایق شما پاسخ دهند. این فناوری فرصت‌های فوق‌العاده‌ای برای بازاریاب‌ها ایجاد می‌کند تا شما را نه تنها با محصولات مناسب، بلکه با روش‌ها‌ی بازاریابی و پیام‌ها و زمان‌بندی مناسب هدف قرار دهند تا به بهترین نحو پذیرای آن‌ها باشید.
به دلیل اینکه احتمال استفاده یا فروختن اطلاعات شخصی‌ای که تا کنون جمع‌آوری شده توسط شرکت‌ها وجود دارد، پس باید نظارت و کنترل قوی‌ای وجود داشته باشد تا این شرکت‌ها نتوانند از این اطلاعات استفاده کنند.
و البته با وجود بازخوردهایی که هر لحظه از ما گرفته می‌شود، احتمال نظارت، گول زدن و اجبار کردنمان بیشتر از هر زمان دیگری است. تأثیر این فناوری روی حریم خصوصی خیلی وسیع‌تر از این است که شرکتی صرفا بتواند نام کارفرما، بیمه‌کننده یا کل سایت‌هایی که سر زده‌اید را ببینند.
برای اینکه همزمان مزایای این فناوری را حفظ کنیم و خطرات آن را هم به حداقل برسانیم، پژوهشگران اقداماتی را پیشنهاد کرده‌اند. برای مثال می‌توان داده‌ها را تنها برای استفاده موقت روی دستگاه نگه‌داشت یا اینکه این اطلاعات را در حالت فشرده و تحلیل نشده انتقال داد و یا با افزودن یک نویز اتفاقی، داده‌ها را نامفهوم کرد.
به دلیل اینکه این مسائل اهمیت گسترده‌ای دارند و می‌توان با تحلیل داده‌هایی که به صورت شبانه‌روزی جمع‌آوری می‌شود، حریم خصوصی افراد را به خطر انداخت، دولت‌ها باید قبل از بقیه ذینفعان وارد عمل شوند. این احتمال وجود دارد که شرکت‌ها از اطلاعات افراد استفاده نادرست کنند یا آن‌ها به بفروش بگذارند. به همین دلیل، باید اقدامات نظارتی و کنترلی قوی وجود داشته باشد تا جلوی این کارها گرفته‌شود.
در سال‌های اخیر هر چه بیشتر در حال حرکت به سوی تسهیلات حاصل از واقعیت افزوده و ترکیب آن با ردیابی عصبی (nerve-tracking) هستیم و کلان‌شرکت‌هایی چون فیسبوک هرروز با شتاب بیشتر در زمینه‌هایی چون واقعیت افزوده و واقعیت مجازی در حال پیشرفت هستند و از سوی دیگر کاربران با دستگاه‌هایی که در اختیارشان قرار گرفته هر چه بیشتر اطلاعات بیومتریک خودشان را ابراز می‌کنند. مسلما این فناوری‌ها در کنار تسهیلاتی که به ارمغان آورده‌اند، مخاطرات بیشتری نیز در رابطه با حریم خصوصی کاربران به وجود آورده است.
