اکنون که یک سال از شیوع پاندمی می‌گذرد و هنجار جدیدی برای دنیای دیجیتال به وجود آمده است و حال که وارد انقلاب صنعتی چهارم شده‌ایم، تصویری جدید از رابطه میان فناوری و ژئوپلیتیک در حال شکل‌گیری است. هوش مصنوعی، بلاکچین و فناوری نسل پنجم به‌سرعت به خط مقدم رقابت یا همکاری جهانی تبدیل شده‌اند. این پیشرفت‌ها برای هنجارها و پروتکل‌های جهانی، نیازی را به وجود آورده‌اند که باید منافع این فناوری‌های جدید تسریع و با خطرات آن‌ها مقابله شود.

این فناوری‌ها ارزش بسیار بالایی دارند. طبق پیش‌بینی‌ها، فناوری نسل پنجم به‌تنهایی می‌تواند تا سال 2035، برای اقتصاد جهان 13 تریلیون دلار ارزش‌آفرینی و برای 22 میلیون نفر کارآفرینی کند. طبق برآوردها، هوش مصنوعی می‌تواند تا سال 2030، بیش از 15 تریلیون دلار برای اقتصاد جهان ارزش‌آفرینی کند. اینکه چین و ایالات متحده اعلام کرده‌اند از همین الان روی این زمینه‌ها سرمایه‌گذاری‌های بزرگی را انجام داده‌اند، به‌وضوح نشان می‌دهد که این فناوری‌ها در آینده نزدیک نقش ژئواستراتژیکی را ایفا خواهند کرد.

از آن مهم‌تر، نیازی نیست فناوری مؤلفه‌ای برای رقابت‌های جهانی باشد. ایجاد همکاری‌های زیست‌محیطی در خاورمیانه بین دشمنان سابق تنها یک نمونه است که نشان می‌دهد، نوآوری چگونه می‌تواند به عنوان بستری برای تقویت همکاری‌های بین‌مرزی تبدیل شود.

در دورانی که ما شاهد رشد نوآوری سریع و از آن‌سو چشم‌انداز ناآرام ژئوپلیتیک هستیم، مجمع جهانی اقتصاد از اعضای Global Future on Geopolitics خواسته تا نظر خود را درباره تأثیر فناوری بر ژئوپلیتیک در سال‌های آینده بیان کنند.

باید روی هنجارها و مقررات توافق کنیم

مارک لنرد[۳]، مدیر روابط خارجه شورای اروپا (ECFR)

بزرگ‌ترین و تنها مشکل فناوری به شیوه ملی‌شدن و تبدیل آن به یک جنگ افزار بر می‌گردد. در دنیای مدرن، نقشه‌ای جدید از قدرت وجود دارد که دیگر جغرافیا، کنترل مرزهای زمینی و آبی در آن معنایی ندارد؛ بلکه کنترل جریان افراد، کالاها، پول و داده و بهره‌جویی از ارتباطی که فناوری ایجاد می‌کند اهمیت دارد. در این راستا، هر ارتباطی میان کشورها، از جریان انرژی گرفته تا استانداردهای فناوری اطلاعات، به ابزاری ژئوپلیتیک تبدیل می‌شود.

همین‌طور که کشورها از یارانه، مقررات، کنترل صادرات، لیست نهادها و اشخاص و بومی‌سازی بهره می‌گیرند تا خودشان به فناوری‌های حیاتی دست پیدا کنند و در عین حال دسترسی دیگران را کنترل می‌کنند، ما شاهد تکه‌تکه‌شدنِ جهانی‌شدن هستیم. با تکه‌تکه‌شدنِ فرایند جهانی‌شدن، شرکت‌ها بین زمین و هوا باقی می‌مانند و مجبور می‌شوند برای ظرفیت‌های زائد برنامه‌ریزی کنند یا از بین بازارهای موجود، یکی را انتخاب کنند. مشتریان شاهد افزایش قیمت‌ها خواهند بود و دولت‌ها ممکن است در معرض قُلدری قرار گیرند. از آن نگران‌کننده‌تر، خطر تشدید رقابت تکنولوژیک و از کنترل خارج‌شدنِ این رقابت و به دنبال آن تهدید امنیت جهانی است. اگر روابطی که برای رفاه ما حیاتی هستند نیز در حال تبدیل‌شدن به ابزارهایی ژئوپلیتیک هستند، پس باید روی هنجارها و مقررات توافق کنیم تا خطرات آن‌ها را کاهش دهیم.

ممکن است در آینده شاهد فرسایش بیشتر روابط متقابل باشیم

فیودور لوکیانوف[۴]، مدیر تحقیقات Valdai Discussion Club

تأثیر اصلی فناوری بر نظم ژئوپلیتیک بین‌الملل، از شکاف بزرگ میان ماهیت فراملیتی ارتباطات و مخالفت‌های روز افزون با آن از سوی دولت‌ها ناشی می‌شود.
جهان به‌طور فزاینده‌ای در حال تکه‌تکه‌شدن بوده و پاندمی نیز آن را تسریع و تشدید کرده است. در نتیجه، ارتباطات به عنوان مهم‌ترین دستمایه جهانی‌شدن باقی می‌ماند. اما ابزارهای ارتباطی اغلب توسط شرکت‌های بزرگ خصوصی ارائه می‌شوند که از یک‌سو به‌ندرت به کشوری که در آن مشغول به کار هستند جوابگو بوده و از سوی دیگر، دارای ریشه‌های ملی هستند و می‌توان آن‌ها را به عنوان کانال‌های اثرگذاری خارجی در نظر گرفت؛ حال چه آن کشور آمریکا باشد، چه چین یا هر جای دیگر.

برنده میدان مبارزه تأثیرگذاری ژئوپلیتیک، کشوری خواهد بود که بیشترین شرکت‌ها را از آن خود داشته باشد و بستگی به این دارد که کدام شرکت‌ها را در اختیار دارد.با معرفی وسیله‌های ارتباطی پیشرفته‌تر، به احتمال زیاد بدبینی و شک میان دولت‌ها نیز افزایش خواهد یافت. هر چه کشوری احساس آسیب‌پذیری بیشتری بکند، بیشتر تلاش می‌کند تا کنترل بیشتری را روی امور پیاده کند. در نتیجه، ممکن است در آینده شاهد فرسایش بیشتر روابط متقابل باشیم؛ چیزی که هم اکنون در زمینه اقتصادی و سیاسی شاهد آن هستیم و شرکت‌ها ممکن است جهت به‌دست‌آوردنِ فرصت‌های بازار با مشکل مواجه شوند. با ترکیب این شرایط، ممکن است تنش‌ها تشدید شوند و یکپارچگی دنیای جهانی‌شده مخدوش شود.

شرکت‌های فناوری: میدان جنگ جهت رسیدن به تأثیر ژئوپلیتیک

سوزانا مالکورا[۵]، رئیس دانشکده روابط عمومی و جهانی دانشگاه IE

بزرگ‌ترین تأثیری که در سال 2021 (و بعد از آن)، فناوری روی ژئوپلیتیک خواهد گذاشت، لزوماً به خودِ فناوری مربوط نمی‌شود، بلکه از سیستمی ناشی می‌شود که در پیرامون آن قرار دارد. اینکه چگونه جهان را می‌بینیم، چگونه ارزش اقتصادی ایجاد می‌کنیم و چگونه نوآوری را پیش می‌بریم – و بنابراین چگونه قدرت را در اختیار داریم – در میان شرکت‌های «فناوری بزرگ[۶]» در آنچه اقتصاد توجه یا «سرمایه‌داری نظارتی[۷]» نام دارد، متمرکز شده است.
برنده میدان مبارزه تأثیرگذاری ژئوپلیتیک، کشوری خواهد بود بیشترین شرکت‌ها را از آنِ خود داشته باشد و بستگی به این دارد که کدام شرکت‌ها را در اختیار دارد. همچنین به همان اندازه، نهاد یا شخصی که حکمرانی آن‌ها را بر عهده دارد و نحوه یکپارچه‌سازی زنجیره‌های تأمین آن‌ها نیز اهمیت دارد. علاوه بر این، محتوای تولیدی پلتفرم‌های این شرکت‌ها، عرصه‌ای مستمر برای رقابت است؛ چون «ترول‌های اینترنتی[۸]» سعی می‌کنند بهینه‌سازی موتور جستجو و مطالبی که کاربران به‌صورت روزانه با آن‌ها مواجه هستند را تحت تأثیر قرار دهند.

دموکراسی‌ها نیازمند اشتراک‌گذاری اطلاعات، استانداردهای مشترک و زیرساخت فناورانه هستند

رابین نیبلت[۹]، مدیر عامل اجرایی و رئیس Chatham House (مؤسسه سلطنتی روابط بین‌الملل)

سرعتی که کشورها از پاندمی کووید 19 خلاصی می‌یابند، تأثیر زیادی روی تعادل اقتصاد جهانی و قدرت سیاسی آینده خواهد گذاشت. این کشورها با دسترسی به توالی‌یابی سریع ژنومی می‌توانند یک قدم جلوتر از پاندمی حرکت کنند. کشورهایی که پیشرفته‌ترین پهنای باند را دارند، سریع‌تر می‌توانند با اَشکال جدید فعالیت‌های اقتصادی آنلاین خود را سازگار کنند. و آن کشورهایی که بتوانند اطلاعات مربوط به بهداشت و سلامت شهروندان شان را با پاسخ‌های پزشکی یکپارچه‌سازی کنند، خواهند توانست بدون هیچ مکثی موتورهای اقتصادی خود را مجدداً راه اندازی کنند.
چین نیز مهارت‌های فناورانه و مقیاس اقتصادی خود را توسعه داده است تا بتواند سریع‌تر از همتایان خود از این پاندمی عبور کند. اگر دموکراسی‌ها بخواهند از فرسایش بیشتر قدرت ژئوپلیتیک نسبی‌شان جلوگیری کنند، باید موانع به‌اشتراک‌گذاشتن اطلاعات مربوط به سلامت شهروندان شان را کنار بزنند، استانداردهای مشترک ساخت و آزمایش واکسن را تدوین کنند و در کنار هم روی زیرساخت فناوری سرمایه‌گذاری کنند؛ چیزی که کامیابی آینده همچنین امنیت‌شان به آن وابسته است.

ما باید در کنار یکدیگر و فراتر از مرزها چالش‌ها را برطرف کنیم

سمیر ساران[۱۰]، رئیس بنیاد Observer Research (ORF)

در سال گذشته شاهد اختلالات جهانی بی‌سابقه‌ای بودیم. همچنین در این سال، فناوری به عنوان قاتل مسائل ژئوپلیتیک مرسوم ظاهر شد. جهانِ پساپاندمی باید با چالش‌های شناخته‌شده و شناخته‌نشده‌ای دست و پنجه نرم کند. این چالش‌ها از تبعات حوزه‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی و رُباتیک تا افزایش حملات سایبری و حاکمیت ملی چالش‌برانگیز غول‌های فناوری را شامل می‌شوند.
مسائل غیرقابل‌تصور، مثلث غیرممکنی را تشکیل می‌دهند که سه ضلع آن از تلاش برای رسیدن به رشد پایدار اقتصادی، افزایش نگرانی‌های امنیت ملی و افزایش نیاز به حقوق فردی تشکیل شده است. این دقیقاً مثلثی ناممکن است؛ چون هیچ دولت، جامعه یا کشوری نمی‌تواند با برآورده‌کردنِ هر سه ضلع، همه را راضی کند.
در وسط این مثلث ناممکن، اشتراک بین فناوری و ژئوپلیتیک وجود دارد. دیگر چیزی به نام کشور متکلم وحده وجود ندارد. دولت‌ها، کسب‌و‌کارها و افراد باید در کنار هم و فراتر از مرزها چالش‌های سیاسی‌ای را برطرف کنند که به دلیل ظهور فناوری به وجود آمده‌اند. این امر باعث می‌شود تأثیر شگرفی بر روند ژئوپلیتیک و قطعاً تهمیدات و سازمان‌هایی که مسائل سیاسی را متعادل می‌کنندگذاشته شود.

ما برای رسیدگی به منافع گسترده و البته ریسک‌های اطلاعات باید با یکدیگر همکاری کنیم

اطلاعات و داده‌ها مسأله جامعه و خیر عمومی هستند.