دربارۀ نویسنده

دکتر جرارد اورِگان[۱]، مدرس بین‌المللی ریاضیات/محاسبات در مراکز آموزشی مختلف با علائق تحقیقاتی در حوزۀ کیفیت نرم‌افزار و بهبود فرآیندهای نرم‌افزاری است. وی در نگارش چندین کتاب با اشپرینگر همکاری داشته است. کتاب حاضر در سال ۲۰۲۴ نگارش شده و به مباحث روز نظیر ChatGPT نیز اشاره دارد. درحال حاضر این کتاب تنها ازطریق سایت انتشارات اشپرینگر بیش از ۱۵۰۰ دریافت داشته است.

اطلاعات بیشتر در:

https://scholar.google.com/citations?user=CFYOPe0AAAAJ&hl=en

اخلاق محاسباتی

اخلاق محاسباتی (رایانه‌ای[۲]) رشته‌ای بین علوم رایانه، اخلاق و فلسفۀ عملی است که به نحوۀ تصمیم‌گیری متخصصان رایانه در رفتارهای حرفه‌ای و اجتماعی خود می‌پردازد. اخلاق رایانه‌ای بخش‌های مختلفی ازجمله اخلاق اطلاعات و اخلاق محاسباتی دارد. اخلاق اطلاعات به مسائل اخلاقی مربوط به داده و اطلاعات مانند جمع‌آوری، حفظ، تحلیل، استفاده و… می‌پردازد و اخلاق محاسباتی به مسائل اخلاقی مربوط به کدهای برنامه‌نویسی، الگوریتم‌ها، محاسبات ریاضی و… . ظهور فناوری‌های اینترنتی و گسترش فضای مجازی بر این مباحث تأثیر شگرفی گذاشته و مسائل جدیدی را پیش روی این علوم اخلاقی قرار داده است.

محتوای کتاب

این کتاب به مرور مسائل مهم اخلاقی و حقوقی‌ای می‌پردازد که در زمینۀ محاسبات به وجود می‌آید، و دیدگاهی حرفه‌ای از مهندسی نرم‌افزار ارائه می‌دهد. کتاب متأثر از تجربۀ نویسنده به‌عنوان مهندس نرم‌افزار در موتورولا در ایرلند است. مسئولیت‌های وی شامل بهبود نرم‌افزار و مدیریت کیفیت نرم‌افزار بوده اما در حین هماهنگی برنامۀ ثبت اختراع و در تعامل با مهندسین نرم‌افزار با جنبه‌های اخلاقی و قانونی سامانه‌های محاسباتی نیز آشنا گردیده است.

کتاب حاضر می‌تواند مرجعی آسان و کاربردی برای دانشجویان، اساتید و پژوهشگران این حوزه باشد و به درک جنبه‌های قانونی و اخلاقی محاسبات توسط آن‌ها کمک نماید. تمرکز کتاب بیشتر بر جنبۀ اخلاقی محاسبات است تا جنبۀ قانونی و در فصل‌های اولیه بر تاریخچۀ اخلاق تمرکز دارد و سپس با بررسی مسئولیت حرفه‌ای متخصصان کامپیوتر، مهندسان نرم‌افزار اخلاقی، اخلاق علمِ داده، رسانه‌های اجتماعی و اخلاق و هوش مصنوعی و اخلاق ادامه یافته و به جنبه‌های حقوقی، قوانین مالکیت معنوی و تجارت الکترونیک و جرایم رایانه‌ای می‌پردازد. در زیر با جزئیات بیشتر به محتوای هر فصل اشاره شده است.

یک راهبر باید مطمئن باشد خیر عمومی[۳] نقطۀ مرکزی توجه در تمامی فعالیت‌های محاسباتی حرفه‌ای است.

راهبران مسئولیت دارند که میزبانان خوبی برای سامانه‌هایی باشند که بخشی از زیرساخت جامعه شده‌اند.

کتاب متأثر از تجربۀ نویسنده به‌عنوان مهندس نرم‌افزار در موتورولا در ایرلند است. مسئولیت‌های وی شامل بهبود نرم‌افزار و مدیریت کیفیت نرم‌افزار بوده اما در حین هماهنگی برنامۀ ثبت اختراع و در تعامل با مهندسین نرم‌افزار با جنبه‌های اخلاقی و قانونی سامانه‌های محاسباتی نیز آشنا گردیده است.

فصل اول به معرفی اخلاق و قانون می‌پردازد و مشکلات اخلاقی و حقوقی‌ای را که در زمینۀ کامپیوتر به وجود می‌آید مورد بحث قرار می‌دهد.

فصل دوم به بیان تاریخچۀ اخلاق می‌پردازد و اخلاق را در تمدن‌های باستانی و همچنین ادیان ازجمله اسلام مورد بحث قرار می‌دهد. در ادامه اخلاقِ فایده‌گرا و مفهوم فرد اخلاق‌گرا در دنیای پیچیده معرفی شده است.

فصل سوم مسئولیت حرفه‌ای متخصصان کامپیوتر را به بحث می‌گذارد و منشور اخلاقی انجمن ماشین‌های محاسباتی، مؤسسۀ مهندسین برق و الکترونیک و انجمن کامپیوتر بریتانیا را بررسی کرده و به نقش افشاگر و اهمیت آن می‌پردازد.

فصل چهارم مهندسی نرم‌افزار اخلاقی را بررسی کرده و درمورد شکست‌های قابل‌توجهی مانند فاجعۀ شاتل فضایی و دستگاه پرتودرمانی صحبت می‌کند.

پس از گذشت فصل‌های مقدماتی، فصل ۵ درمورد اخلاقِ علمِ داده بحث می‌کند. با رشد خارق‌العاده در استفاده از داده‌های دیجیتال، اخلاق علم داده بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. هدف بررسی علم داده منصفانه و اخلاقی است و اینکه چه چیزهایی باید و نباید در داده‌ها وجود داشته باشد. مواردی نظیر مشکلات اخلاقی حریم خصوصی در رسانه‌های اجتماعی، اینترنت اشیاء، هوش مصنوعی، تشخیص چهره و جنبه‌های قانونی حریم خصوصی نیز مورد بررسی قرار گرفته است.

فصل ششم رسانه‌های اجتماعی و مباحث اخلاقی را مورد بحث قرار داده و در رابطه با انقلاب فیس‌بوک و تأثیر آن در کمپین‌های رسانه‌های اجتماعی مباحثی را مطرح می‌کند. یکی دیگر از مسائل، ماجرای کمبریج آنالیتیکا و تأثیر آن در رأی افراد در انتخابات ۲۰۱۶ ایالات متحده است. مورد بعدی چالش اخبار جعلی و مسئولیت‌های شرکت‌های رسانه‌های اجتماعی برای مدیریت مناسب این موضوع است.

فصل هفتم، به اخلاق و هوش مصنوعی می‌پردازد و از چالش‌های هوش مصنوعی در رابطه با کرامت انسانی و اخلاق خودروهای خودران بحث می‌کند. همچنین به مشکلات اخلاقی ناشی از هوش مصنوعی، نظارت بر آن و سیستم‌های خبره اشاره می‌کند.

فصل هشتم، مقدمۀ کوتاهی بر قانون ارائه می‌دهد که در آن قوانین یک کشور برای همۀ شهروندان و ساکنان ایالت اعمال می‌شود. قوانین شریعت بخشی دیگر از مواردی است که در رابطه با مسلمانان وجود داشته و در این بخش به آن پرداخته می‌شود. علاوه‌براین، در رابطه با قوانین اروپا و کنوانسیون اروپایی حقوق بشر نیز بحث شده است.

فصل نهم جنبه‌های قانونی و اخلاقی برون‌سپاری توسعه یا تست نرم‌افزار را مورد بحث قرار داده است.

در فصل دهم مالکیت معنوی و قوانین مربوط به آن بررسی شده است.

در فصل یازدهم به تجارت الکترونیک و قوانین آن پرداخته می‌شود. تفاوت‌های تجارت آنلاین و تجارت سنتی بررسی شده و به وجود خطر تقلب یا ضرر ناشی از تجارت الکترونیک می‌پردازد و آن را بیش از تجارت سنتی ارزیابی می‌کند.

در فصل ۱۲، جرائم رایانه‌ای مورد بحث قرار گرفته و مشکلات و چالش‌های آن به همراه روش‌های امنیت سایبری برای پیشگیری از آن مورد بررسی قرار می‌گیرد.

منابع بیشتر

1. 97 Things about Ethics Everyone in Data Science Should Know, Bill Franks, O’Reilly Media, 2020.
2. Weapons of Math Destruction: How Big Data Increases Inequality and Threatens Democracy, Cathy O’Neil, Crown, 2016.
3. Data Ethics: The New Competitive Advantage, Gry Hasselbalch, et. al., PubliShare, 2016.
4. Computers, Ethics and Social Values, Deborah Johnson, et. al., Pearson, 1995
5. Ethics of the Algorithm: Digital Humanities and Holocaust Memory, Todd Presner, Princeton University Press, 2024