اداره فضای سایبری چین[۱] (سی‌ای‌سی)، ناظر اینترنت در چین، در 27 آگوست اعلام کرد رتبه‌بندی آنلاین سلبریتی‌ها براساس محبوبیت در همه پلتفرم‌ها را ممنوع خواهد کرد. این اطلاعیه فقط بخشی از تمهیدات انضباطی دو ماه جاری درباره محافل هواداری آنلاین بود.
کمپین موسوم به «شفاف و روشن[۲]»، در ماه ژوئن این‌گونه آغاز شد که اداره مذکور در بیانیه‌ای اظهار داشت بر قلدری‌های سایبری و شایعه‌پراکنی پایان خواهد داد. برخی از این رفتارها شامل تشویق خردسالان به جمع‌آوری سرمایه، دست‌بردن در آرا، تحریک هواداران به نمایش ثروت و زندگی پر زرق‌وبرق آن‌ها می‌شود.
بنا بر گزارش شین‌هوا[۳]، ممنوعیت رتبه‌بندی سلبریتی‌ها به دنبال حذف 150 هزار «محتوای آنلاین مضر» و مجازات بیش از 4 هزار حساب کاربری مرتبط با کلوب‌های هواداری از سوی سی‌ای‌سی صورت می‌گیرد.
چگونه به اینجا رسیدیم؟
کمپین فوق ریشه در رویدادی در ماه می دارد که به رسوایی «اسراف شیر[۴]» مشهور شد. فصل سوم شوی استعدادیابی پُرطرفدارِ Youth With You 3 بینندگان را تشویق می‌کرد تا شیر بخرند و کد کیو.آر[۵] داخل در بطری‌ها را اسکن کنند تا از ستاره‌های مورد علاقه خود در برنامه حمایت کنند. ویدئوهای افرادی که بطری‌های محصولات لبنی را باز کرده و محتویات آن را داخل فاضلاب می‌ریختند، وایرال شد. برخی محاسبه کردند که 270 هزار بطری محصولات لبنی مستقیماً در فاضلاب ریخته شده است. واکنش شدید در فضای مجازی باعث شد که دفتر رادیو و تلویزیون شهرداری پکن این برنامه را به حالت تعلیق درآورد.
گرچه شاید این وسوسه وجود داشته باشد که کمپین «شفاف و روشن» را یکی دیگر از اقدامات انضباطی چین در حوزه سرگرمی و فرهنگ عامه در نظر بگیریم، اما تفاوت‌هایی بین این کمپین و کمپین‌های قبلی، که مثلاً رنگ مو را هدف گرفته بودند، وجود دارد.
اقتصاد هواداری در چین عمدتاً توسط خردسالان اداره می‌شود. به‌طور متوسط یک کلوب هواداری آنلاین میلیون‌ها دنبال‌کننده جوان (عمدتاً زن) دارد که آماده حمایت از سلبریتی‌های خود از طریق کمک مالی یا خرید فعالانه محصولات تبلیغ‌شده توسط سلبریتی‌ها هستند. اغلب، آن‌ها فراتر از خرج کردن پول می‌روند. به‌عنوان مثال، طرفداران می‌توانند رتبه تجاری یک سلبریتی را بالا ببرند و به او کمک کنند تا قراردادهای تبلیغاتی-حمایتی بیشتری دریافت کند؛ هواداران این کار را از طریق گرفتن اسکرین‌شات از خرید خود، و تگ‌کردن آن با نام کاربری خود و حساب اجتماعی بِرند مربوطه و بارگذاری آن در رسانه‌های اجتماعی انجام می‌دهند.
همکاری با سلبریتی‌های چینی روشی اثبات‌شده برای افزایش شهرت برندها است. در سال 2019 میلادی، شرکت استی لاودر[۶]، شیائو ژان (شان شیائو)[۷] خواننده و بازیگر محبوب چینی را به‌عنوان سفیر برند خود درست پیش از روز مجردها[۸]، بزرگترین فستیوال خرید آنلاین در جهان که هر ساله در نوامبر برگزار می‌شود، معرفی کرد. در نتیجه، فروش آن به بیش از 40 میلیون یوان (6.2 میلیون دلار) در ساعت رسید. برند آرایشی اوریجینز[۹] آمریکا نیز نتایج مشابهی را گزارش کرد و کلکسیون آن که در همکاری با وانگ ییبو[۱۰] شکل گرفت، بیش از 30 میلیون یوان (4.6 میلیون دلار) در ساعت فروش کرد. سال گذشته، جکسون یی[۱۱]، بازیگر، خواننده و رقاص چینی، سفیر جهانی مراقبت از پوست و آرایش برای برند آرمانی بیوتی[۱۲] و نیز سفیر جهانی امپوریو آرمانی[۱۳] شد.
در اوایل دهه 2000، ظهور شبکه‌های اجتماعی سیمای هواداری را از اساس دگرگون ساخت و آن را از یک فعالیت جمعی لذت‌بخش بدل به امری رقابتی، آشوبناک و حتی متجاوزانه کرد.
بر اساس «اوراق سفید درباره صنعت سلبریتی و اقتصاد هواداری در 2019[۱۴]» پیش‌بینی شده بود که بازار سلبریتی در چین به 100 میلیارد رنمینبی [واحد پول چین] (15 میلیارد دلار) تا سال 2020 برسد، با رشد سالانه حدود 60درصد. رئیس گروه تجارت محتوای حرفه‌ای (پی‌سی‌جی)[۱۵] و مدیر ارشد محتوای وبسایت iQIYI یعنی وانگ ژیائوهویی[۱۶] زمانی تخمین زدند که ارزش بازار سلبریتی در چین به حدود 140 میلیارد یوان (21.6 میلیارد دلار) در سال 2022 خواهد رسید.
برخی مطالعات نشان می‌دهند که از عدد تخمینیِ 500 میلیون «پیرو سلبریتی» (کسانی که حاضر به صرف پول برای یک سلبریتی هستند)، 36درصد مایل‌اند ماهانه بین 100 تا 500 رنمینبی (15 تا 75 دلار) هزینه کنند. آن‌ها در عوض چه چیزی دریافت می‌کنند؟ یک تحلیل آکادمیک از اقتصاد هواداری می‌گوید که آن چیز رضایت عاطفی است، مانند داشتن یک گفت‌وگوی خوشایند با یک دوست. این احساس مؤلفه کلیدیِ به‌اصطلاح «سرمایه عاطفی» آن ستاره است. هر چه مردم بیشتر احساس کنند که یک سلبریتی می‌تواند نیازهای عاطفی‌شان را درک و ارضا می‌کند، [آن سلبریتی] سرمایه عاطفی بیشتری به دست می‌آورد.
فرهنگ هواداری امر جدیدی نیست. مدت‌ها پیش از ظهور اینترنت، کلوب‌های هواداری درحال سازماندهی اجتماعات، انتشار مجلات و نگارش داستان‌های هواداری بودند. اما در اوایل دهه 2000 بود که ظهور شبکه‌های اجتماعی باعث تغییر بنیادین در سیمای هواداری شد و آن را از یک فعالیت جمعی لذت‌بخش بدل به امری رقابتی، آشوبناک و حتی متجاوزانه کرد.
در کشور چین نیروی پیش‌برنده اصلی که در پس این انقلاب هواداری قرار دارد، سینا وایبو[۱۷]، بزرگترین پلتفرم رسانه اجتماعی این کشور، است. وایبو علاوه بر آنکه به علاقه‌مندان کمک می‌کند تا اجتماعات [مطلوب] خود را پیدا کنند، همچنین از طریق شکستن دیوار بین سلبریتی‌ها و حامیان‌شان باعث پیوند نزدیک‌تر آن‌ها می‌شود. به گفته یین یی‌یی[۱۸]، استادیار رسانه و مطالعات فرهنگی در دانشگاه تربیت مدرس پکن[۱۹]، وایبو در سال 2011 از سلبریتی‌ها یا نهادهای عرصه‌های مختلف دعوت نمود تا به این پلتفرم ملحق شوند و با دنبال‌کنندگان خود در تعامل باشند. در سال 2019، محبوب‌ترین خوانندگان سلبریتی توانستند بیش از 20 میلیون دنبال‌کننده در وایبو داشته باشند. درحال حاضر ما این دنبال‌کنندگان را هوادار نیز می‌نامیم.
هسته اصلی عملکرد وایبو در جهان هواداری تفاوتی با همتایان جهانی خود مثل توییتر و اینستاگرام ندارد، اما رابطه بین ستاره‌ها و هوادارانشان در غرب را می‌توان رابطه‌ای یک‌طرفه نامید – یعنی هواداران فقط دنبال‌کننده ستاره و مصرف‌کننده محتوایش هستند و سبک‌زندگی مُسرفانه او را تکثیر می‌کنند – درحالی‌که این رابطه در چین تعاملی‌تر است. این همان نقطه‌ای است که اداره نظارت چین معتقد است باید در آن مداخله کرد.
از سویی، همچنان‌که هنرمندان تأثیر مستقیم خود را بر تعداد زیادی از طرفداران سرسخت خود تشخیص داده‌اند، بر مصرف مداوم آن‌ها نیز تکیه کرده‌اند. در سال 2020، استاد مرکز گرایش مصرف‌کنندگان[۲۰] در دانشگاه ملی سئول[۲۱]، کیم راندو[۲۲] این نوع هواداران را با عنوان «مصرف‌کنندگان هواداری[۲۳]» در کتاب خود گرایش 2020 معرفی کرد. کلمه «مصرف‌کنندگان هواداری» مرکب از «هوادار» و «مصرف‌کننده» است و این واقعیت را برجسته می‌کند که هواداران نه تنها سلبریتی‌های دلخواه خود را دنبال و محصولاتی تبلیغ‌شده آن‌ها را خریداری می‌کنند، بلکه درگیر کمپین‌های بازاریابی سلبریتی‌ها و حتی کل فرآیند تولید نیز می‌شوند.
کیم در کتاب خود می‌نویسد: «امروزه مصرف‌کنندگان تمایل به مشارکت و سرمایه‌گذاری شخصی در فرآیند تولیدی توسعه محصولات، برندها و ستاره‌ها دارند. این سنخ جدید از مصرف‌کنندگانی که در کل چرخه حیات یک محصول و اِعمال کنترل بر آن مشارکت دارند، “مصرف‌کنندگان هواداری” نامیده می‌شوند. آن‌ها فعالانه از یک محصول حمایت و آن را خریداری می‌کنند، با این افتخار که شخصاً آن محصول را ارتقا داده‌اند. تأثیر مصرف‌کنندگان هواداری پیوسته رو به گسترش است و شامل مشارکت در تأمین مالی انبوه، شرکت در فعالیت‌های حمایتی، حمایت یا انتقاد از سلبریتی‌ها و تأثیرگذاران و موارد زیاد دیگر می‌شود.»
از سوی دیگر، برخی‌اوقات منازعات جزئی بین جماعات هوادار می‌تواند منجر به خسارات مالی عظیم برای بِرندها و صدمه به حرفه هنرمند شود.
ماجرای مربوط به شیائو ژان و وانگ ییبو در سال گذشته، حتی امروز نیز طنین دارد. در ژانویه 2020 دو پلتفرم بزرگ انتشار داستان، قصه‌ای را درباره درگیری عشقی این دو سلبریتی منتشر کردند. هواداران شیائو که بسیار ناخرسند از این بودند که هویت سلبریتی محبوبشان در پیوند با موضوعات همجنس‌گرایانه استفاده شده است و شروع به کمپین پرخاشگرانه علیه نویسندگان کردند و نهایتاً توانستند از طریق لابی‌گری پلتفرم این دو پلتفرم انتشاراتی را پایین بیاورند. این اتفاق با اعتراضات خشن جامعه ال‌جی‌بی‌تی چین مواجه شد. میلیون‌ها تن از فعالان این جامعه شروع به بایکوت شیائو ژان و برندهایی که وی تبلیغ می‌کرد، نمودند؛ از جمله استی لاودر، پیاژه[۲۴] و کوئیلین[۲۵]. آن‌ها همچنین شروع به تبلیغ برندهای رقیب وی کردند و خطوط خدمات مشتریان برندهای موردحمایت وی را از کار انداختند و به آن‌ها فشار آوردند تا همکاری خود با شیائو را پایان دهند.
در این رابطه یک متخصص روابط عمومی مستقر در پکن به سایت جینگ دیلی[۲۶] گفت: «هواداران شیائو ژان آنقدر با خشونت در فضای آنلاین به دیگران حمله کردند که توانستند یکی از منابع خلاقیت و ابراز وجود را برای تعداد عظیمی از مردم نابود کنند. این نمونه‌ای از هواداری آسیب‌زای امروزی در چین است.»
شاید حتی نمونه بدترِ این رفتارهای مخرب هواداری، پس از دستگیری سلبریتی محبوب چینی-کانادایی کریس وو[۲۷] توسط پلیس پکن به اتهام تجاوز اتفاق افتاد. یک ماه پیش از دستگیری، چند زن ادعا کردند که این ستاره دارو به خورد آن‌ها داده و به آن‌ها تجاوز کرده است. پس از بازداشت این سلبریتی، بیش از 24 زن که برخی‌شان هنوز به سن قانونی نرسیده بودند، ماجراهای مشابهی را مطرح کردند. اما هواداران کریس وو در اینترنت از وی دفاع کرده و حتی به سرزنش قربانیان پرداختند. حتی بعضی از هواداران پیشنهاد کردند که به جای سلبریتی موردعلاقه خود به زندان بروند تا وی نجات پیدا کند. این نوع اظهارات منجر به تعطیلی صدها اجتماع هواداری آنلاین کریس وو شد.
اقدامات تنبیهی سی‌ای‌سی نمایانگر قدرت پلتفرم‌های رسانه اجتماعی است. این پلتفرم‌ها با کمک محافل هواداری به‌راحتی بر افکار عمومی آنلاین تأثیر می‌گذارند. پتانسیل سلبریتی‌ها برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی و بسیج گروه‌ها میزانی از خطر را می‌آفریند که دولت چین دیگر آن را برنمی‌تابد.
اقدام اخیر دولت «در راستای منافع عمومی»، به‌ویژه زمانی‌که پای موضوعات حساسی مثل آزار و تجاوز جنسی در میان باشد، واکنش‌های مثبتی را به دنبال داشته است. اقدام منزجرکننده هواداران کریس وو فقط این ماجرا را تشدید کرده است و باعث آن شد که برخی کمپین شفاف و روشن سی‌ای‌سی را مبارزه‌ای شرافتمندانه و نه سانسور قلمداد کنند.
