در زمینۀ تجارب دیجیتال کودکان و نوجوانان پیمایشی توسط پژوهشکدۀ فرهنگ، هنر و ارتباطات در سال ۱۴۰۰ انجام شد[1]. در این پیمایش ابعاد مختلفی از موضوع تجارب دیجیتال این گروه سنی ازجمله سن شروع و میزان استفاده از اینترنت، مدت زمان و مکان‌های مورد استفاده از اینترنت و مقدار اطلاعات کودکان، نوجوانان و والدینشان از اینترنت مورد پرسش از خود کودکان و نوجوانان قرار گرفت. بر همین اساس ابتدا شرحی از یافته‌های هر یک از ابعادی که پیشتر اشاره شدند به اختصار مطرح شده و سپس راهکارهایی به والدین در خصوص آن مسئله ارائه می‌گردد. از آنجا که استفاده از فضای مجازی بسیار رواج یافته است سازمان‌ها و انجمن‌های معتبر در سراسر جهان درصدد برآمده‌اند که دستورالعمل‌هایی را برای والدین طراحی کنند تا آنان بتوانند از کودک و نوجوان خود مراقبت بهتری داشته باشند و او را در مسیر رشد شایسته‌تری قرار دهند.
یکی از ابعاد مورد پرسش در این پیمایش سن شروع استفاده از اینترنت در بین کودکان و نوجوانان ایرانی بود. یافته‌ها حاکی از آن بودند که در بین ۵۹/۱ درصد از کودکان و نوجوانان، یعنی اکثریت آنان، سن ۱۰ سالگی و کمتر از آن اولین زمان استفادۀ آنان از اینترنت بوده است. به صورت جزئی‌تر میانگین سنی کودکان 9 ساله در استفاده از اینترنت ۸/۳ به دست آمد. از دیگر ابعاد سنجیده شده میزان استفاده از اینترنت در بین کودکان و نوجوانان ایرانی بود که به این صورت مشاهده شد: ۵۱/۷ درصد (یعنی تقریباً نیمی از آنان) در مجموع حداقل به صورت روزانه (یک یا چند بار) از اینترنت استفاده می‌کنند. از بین شرکت‌کنندگان ۱۰ درصد بیان کردند که تقریباً تمام‌وقت از اینترنت استفاده می‌کنند. به‌علاوه مقدار زمان استفاده از اینترنت در دخترها بیش از پسرها، نوجوانان بیش از کودکان و همچنین کودکان و نوجوانان ساکن مناطق شهری بیش از همسالانشان در مناطق روستایی به دست آمد. به صورت دقیق‌تر آمارها نشان داد که ۱۹/۷ درصد از دخترها، ۲۴/۱ درصد از نوجوانان و ۱۸/۱ درصد از کودکان و نوجوانانِ ساکن در مناطق شهری روزانه حدود ۷ ساعت و بیشتر از اینترنت استفاده می‌کنند که عدد بسیار قابل‌توجهی است. در نتیجه امروزه استفاده از اینترنت به صورت میانگین در سنین بسیار پایین، یعنی سه سال اول متوسطۀ اول و همچنین عمدتاً روزانه (و برای برخی از این افراد در یک سوم روز) در حال رخ دادن است.
میزان بالا و/یا روزانۀ استفاده از اینترنت در این گروه سنی همراه با مشکلاتی برای آنان بوده است. به این صورت که ۳۱/۹ درصد از کودکان و نوجوانان کاربر اينترنت خيلی سعی کرده‌اند از مدت زمان استفادۀ خود از اينترنت کم کنند، اما نتوانسته‌اند. ۳۰/۳ درصد فکر می‌کنند به‌خاطر زمانی که صرف اينترنت مي‌کنند، با مشکلاتی مواجه شده‌اند. همچنين ۲۵/۴ درصد به سبب زمان زيادی که در اينترنت بوده‌اند، با خانواده يا دوستانشان کشمکش داشته‌اند و ۲۲/۷ درصد نیز به علت استفاده از اينترنت در امتحان نمرۀ خوبی نگرفته‌اند و نهایتاً ۱۹/۲ درصد نيز بیان کردند که اينترنت باعث شده از خواب و خوراکشان کم کنند. این اعداد به طرز چشمگیری در مورد نوجوانان بیشتر از کودکان بوده است. به موجب همین پیامدهای استفادۀ مشکل‌زا از اینترنت لازم است میزان و زمان مصرف اینترنت کودکان و نوجوانان با کمک والدینشان مدیریت شود.
یکی از ابعاد مورد پرسش در این پیمایش سن شروع استفاده از اینترنت در بین کودکان و نوجوانان ایرانی بود. یافته‌ها حاکی از آن بودند که در بین ۵۹/۱ درصد از کودکان و نوجوانان، یعنی اکثریت آنان، سن ۱۰ سالگی و کمتر از آن اولین زمان استفادۀ آنان از اینترنت بوده است.
پژوهشگران در توصیه‌نامه‌ها در مورد استفاده از اینترنت و فضای مجازی در کودکان و نوجوانان این‌طور به والدین توصیه کرده‌اند که خانواده‌ها باید برای کودکان بالای ۵ سال و نوجوانان، محدودیتهای مناسب زمانی و مکانی جهت کاهش استفادۀ آنان از رسانه‌ها اعمال کنند. به این منظور آنها می‌توانند با کمک از دستگاه‌های مخصوص یا برخی نرم‌افزارها[۱] نوع محتوا و مدت زمان دسترسی کودک به اینترنت را کنترل کنند[2]. همچنین والدین باید اوقاتی «بدون وسایل دیجیتال» (مانند ناهار یا شام خانوادگی) تعیین کنند و برنامه‌ای برای استفاده از رسانه‌های خانوادگی تدوین کنند و آن را دائماً دنبال کنند.
براساس این برنامه باید محدودیتهای ثابتی (مانند امکان استفادۀ کمتر از یک یا دو ساعت در روز) برای ساعات پخش رسانه و استفاده از وسایل دیجیتال وجود داشته باشد. علاوه‌بر محدودیتهای زمانی والدین باید محدودیتهای مکانی برای استفاده از اینترنت و وسایل دیجیتال نیز وضع کنند. آنان باید به کودک یا نوجوان خود توصیه کنند که با وسایل دیجیتال (تلویزیون، رایانه و گوشی‌های هوشمند) در اتاق خود نخوابند و یک ساعت قبل از خواب و همچنین هنگام انجام تکالیف، از قرار گرفتن در معرض وسایل دیجیتال و استفاده از این وسایل خودداری کنند[3]. نه تنها اتاق خواب بلکه در کل خانه می‌توان مکان‌هایی تعریف کرد که در آن مکان‌ها هیچ یک از اعضای خانواده در طول روز نمی‌تواند از وسایل دیجیتال استفاده کنند[11] [4]. از دیگر توصیه‌ها آن است که رایانه در بخش عمومی خانه قرار داده شود تا والدین بتوانند درمورد میزان استفاده و محتوای مصرفی کودک یا نوجوان از فضای مجازی آگاه شوند[3]. در نهایت والدین باید همان رفتار دیجیتالی را (در رسانه‌های اجتماعی[۲]) نشان دهند که انتظار دارند کودکان انجام دهند. پس لازم است میزان مصرف اینترنت خود را نیز همراه با فرزندشان مدیریت، کنترل و حتی کاهش دهند تا بتوانند الگوی خوبی برای فرزندانشان باشند [1] [4] [11].
با وجود اهمیت وضع قوانین برای استفاده از اینترنت، یافته‌های این پیمایش نشان می‌دهند که وضعیت خانواده‌ها در این موضوع چندان مطلوب نیست[1]. وضع قوانین توسط والدين دربارۀ زمان و مقدار استفادۀ کودک یا نوجوان از اينترنت به این شکل بود که ۲۶/۱ درصد از کودکان و نوجوانان کاربر اينترنت هيچ قوانينی براي مقدار و زمان استفاده از اينترنت نداشتند. ۳۹/۱ درصد از آنان بعضی وقت‌ها و ۳۰/۵ درصد اغلب اوقات برای استفاده از اينترنت قوانينی داشتند. به‌علاوه در زمینۀ محدودیت‌هایی که والدین در استفاده از اینترنت وضع کرده‌اند پرسیده شد. والدینِ ۲۴/۹ درصد از کودکان و نوجوانان هیچ محدودیتی نگذاشته بودند و محدودیتهای والدینِ ۱۶/۲ درصد از آنان هیچ تاثیری در استفادۀ کودک یا نوجوان از اینترنت نداشته و تنها محدودیتهای والدینِ یک پنجم این افراد یعنی ۲۰/۵ درصد از آنان خیلی اثرگذار بوده است. در نتیجه خانواده‌های ایرانی عمدتاً قوانینی جدی برای استفادۀ کودکان و نوجوانانشان از اینترنت در خانواده ندارند و/یا این قوانین و مقررات چندان اثربخش نیست. به‌طوری که تنها یک پنجم خانواده‌ها در مجموع به وضع قوانین در این زمینه اهمیت داده و محدودیتهای اثربخشی برای فرزندانشان وضع می‌کنند.
در کنار وضع قوانین و نظارت بر استفادۀ کودکان از اینترنت از موارد قابل‌توجه در والدگری باید گفت‌وگو کردن در مورد قوانین و محدودیتهای وضع‌شده و به‌طور کلی گفت‌وگو درمورد زیست مجازی کاربران باشد. در این پیمایش [1] در زمینۀ برخورد والدین هنگام استفادۀ کودک یا نوجوان از اینترنت پرسیده شد. آمارها این‌طور نشان می‌دهند که وقتی کودکان و نوجوانان درحال استفاده از اينترنت هستند، والدینِ ۵۳ درصد از آنان اغلب يا خيلی زياد روش‌های مطمئن و امن استفاده از اينترنت را به آنها پيشنهاد می‌دهند در حالی که والدینِ ۱۶/۸ درصد از آنان هرگز چنين کاري انجام نمی‌دهند. والدینِ ۲۷/۳ درصد اغلب يا خيلی زياد آنها را به جست‌وجو و يادگيری بيشتر در اينترنت تشويق می‌کنند و در مقابل والدینِ ۲۸/۸ درصد هرگز چنين کاری را انجام نمی‌دهند. در نتیجه به نظر می‌رسد در مجموع گفت‌وگو در مورد رفتارهای مطلوب در اینترنت چندان در میان خانواده‌های ایرانی رخ نمی‌دهد.
وضع قوانین توسط والدين دربارۀ زمان و مقدار استفادۀ کودک یا نوجوان از اينترنت به این شکل بود که ۲۶/۱ درصد از کودکان و نوجوانان کاربر اينترنت هيچ قوانينی براي مقدار و زمان استفاده از اينترنت نداشتند. ۳۹/۱ درصد از آنان بعضی وقت‌ها و ۳۰/۵ درصد اغلب اوقات برای استفاده از اينترنت قوانينی داشتند.
در مورد نحوۀ مطرح کردن قوانین استفاده از اینترنت در خانه، توصیه‌نامه‌های پژوهشی بیان می‌کنند که توافق والدین و کودک یا نوجوان بر سر برخی از قوانین مفید خواهد بود [1] [5]. لازم نیست این قوانین به صورت جدی تنظیم شوند. والدین باید به‌طور مرتب آنچه را که در موردش با فرزندان توافق کرده‌اند مرور کنند و خواسته‌ها، و رشد و بلوغ فرزندشان را در نظر بگیرند. برخی از پرسش‌هایی که لازم است مد نظر قرار گرفته شود این‌هاست: چه زمانی استفاده از اینترنت مشکلی ندارد؟ چه زمانی صرف غذا، زمان خواب، ملاقات با خانواده شود؟ از چه کنترل‌های والدینی استفاده خواهد شد و چه زمانی و چگونه از آنها استفاده خواهد شد؟ گفت‌وگوی خانوادگی در مورد این مسائل ترتیب داده می‌شود و در آن، به دیدگاه‌های فرزندان نیز توجه می‌شود؟ مرزها تعیین شده‌اند؟ بچه‌های کوچکتر به‌خوبی به مرزها پاسخ می‌دهند. آنها می‌دانند که قوانین به دلیل ایمن نگهداشتن آنان است. لازم است به‌طور مرتب آنچه که بر سر آن توافق شده مرور شود. قوانین تعیین‌شده در یک سال ممکن است سال بعد نیاز به تغییر داشته باشد [1].
در نهایت بسیار لازم است که در مورد تمامی این قوانین و رفتارهای قابل‌قبول در استفاده از ابزارهای دیجیتال به‌ویژه اینترنت با فرزندان گفت‌وگو شود[5]. باید به‌جای نظارت غیرمستقیم (بررسی و کنترل محتوای به اشتراک‌گذاری‌شدۀ فرزندان در رسانه‌های اجتماعی)، با فرزندان ارتباط مستقیم برقرار شود. هرگز نباید این کار مخفیانه انجام شود. اگر والدین به چیزی مشکوک هستند که نباید فرزندشان به چنین سمت و سویی برود، باید با وی صحبت کنند [11]. البته والدین باید مراقب باشند که این قوانین مانع از مهارت‌آموزی فرزندشان و استفادۀ وی از داده‌های مفید دیجیتال نشوند. همچنین باید در نظر داشته باشند که صرفاً متکی به وضع قوانین نشوند و بیشتر بر صحبت با فرزندانشان در مورد این که چه چیزی خوب است و چه چیزی بد تمرکز کنند و تلاش نمایند این صحبت‌ها در چنان فضای صمیمانه‌ای رخ دهد که فرزندشان تحت هر شرایطی حتی اگر قوانین والدین را زیر پا گذاشته باشد به آنان مراجعه کند[10]. علاوه‌بر خود والدین سایر مراقبین از کودک مانند پرستار، پدربزرگ و/یا مادربزرگ نیز باید در مورد این قوانین آگاهی داشته و آنها نیز این قوانین را هنگام مراقبت از کودک رعایت کنند[3].
از دیگر ابعاد مطرح‌شده در این پیمایش [1] آزادی انجام برخی فعالیت‌های دیجیتال بود. این فعالیت‌ها شامل اجازۀ دانلود موسیقی یا فیلم، تماشای ویدیو کلیپ و وبکم می‌شدند. نتایج به این صورت بود که نیمی از کودکان و نوجوانان یعنی ۵۰/۶درصد هميشه برای دانلود موسيقی يا فيلم اجازه دارند. اين ميزان برای تماشای ويدئوکليپ ۴۱/۷ درصد، برای رفتن به شبکه‌های اجتماعی ۳۴/۳ درصد و برای استفاده از وبکم ۲۴/۷ درصد بود. در مقابل بيشترين محدوديت استفاده از موارد مطرح‌شده که بايد با نظارت والدين انجام شود، مربوط به تماشای ويدئوکليپ بود که ۴۲/۵ درصد از کودکان و نوجوانان گفتند بايد این کار را تحت نظارت والدين انجام دهند. بيشترين ممنوعيت نيز به استفاده از وبکم اختصاص داشت که ۳۲/۷ درصد گفتند اصلاً اجازه ندارند از آن استفاده کنند. این آمارها نشان‌دهندۀ آزادی نسبی کودکان و نوجوانان ایرانی برای انجام برخی فعالیت‌های آنلاین است.
اهمیت‌دهی والدین به محتوایی که کودک و نوجوانشان در فضای مجازی مصرف می‌کنند موضوع مهم دیگر است. آمارها نشان می‌دهد [1] والدین آن‌طور که شایسته است به این امر اهمیت نمی‌دهند. کودکان و نوجوانان ایرانی در انواع سایت‌های شبکه‌های اجتماعی[۳] و رسانه‌های جمعی به این شکل فعال هستند: در پيام‌رسان‌های فوری (مانند تلگرام، واتس‌اپ، ایمو و غیره)، بيش از پیامرسانهای داخلی، موتورهای جست‌وجو و سایت‌های حاوی اطلاعات علمی؛ طوری که در پیامرسانهای فوری ۵۶/۶ درصد از کودکان و نوجوانان فعال بودند. در مراتب بعدی ميزان فعاليت در موتورهای جست‌وجو، مثل گوگل با ۵۲/۱ درصد و سايت‌هايی که اطلاعات علمی ارائه می‌دهند (مانند رشد ویکیپدیا و غیره)، با ۳۰/۳ درصد بيشتر بود. در نهایت میزان استفاده از پیامرسانهای ملی ۱۸/۴ درصد و شبکه‌های اجتماعی بزرگ جهانی (مانند فیسبوک و توییتر و غیره) ۱۳/۴ درصد به دست آمد. همچنین تفاوت در فعالیت دخترها و پسرها دیده شد به این صورت که دخترها بیش از پسرها در سایت‌های شبکه‌های اجتماعی فعال هستند در حالی که پسرها بیشتر به جست‌وجو در موتورهای مختلف مانند گوگل، سایت‌های شبکه‌های اجتماعی بزرگ جهانی و نیز سایت‌های حاوی اطلاعات علمی می‌پردازند. در نتیجه توجه به پلتفرمی که فرزندان در آن بیشترین فعالیت را دارند باید از این جهت برای والدینشان اهمیت داشته باشد که محتوای مطلوبی که به رشد فرزندشان کمک می‌کند باید بیشتر در این پلتفرم‌ها در اختیار او قرار بگیرند و همچنین نظارت و کنترل و آشنایی والدین با نحوۀ استفاده از آن پلتفرمی باید بیشتر اتفاق بیفتد که فرزندشان بیشترین فعالیت را در آن دارد.
تفاوت در فعالیت دخترها و پسرها دیده شد به این صورت که دخترها بیش از پسرها در سایت‌های شبکه‌های اجتماعی فعال هستند در حالی که پسرها بیشتر به جست‌وجو در موتورهای مختلف مانند گوگل، سایت‌های شبکه‌های اجتماعی بزرگ جهانی و نیز سایت‌های حاوی اطلاعات علمی می‌پردازند. در نتیجه توجه به پلتفرمی که فرزندان در آن بیشترین فعالیت را دارند باید از این جهت برای والدینشان اهمیت داشته باشد
با وجود اهمیت اطلاع والدین از محتوای مورد مصرف کودک و نوجوانشان در فضای مجازی نیمی از والدین ایرانی اطلاع زیادی از وضعیت فرزندشان در این زمینه ندارند. اطلاع داشتن والدين کودک یا نوجوان از فعالیت‌های او در اينترنت به این صورت بود که نیمی از آنان یعنی ۴۹/۶ درصد بیان کردند والدينشان از فعاليت‌های آنها در اينترنت خیلی اطلاع دارند. ۲۸/۸ درصد تا حدی و ۱۲/۴ درصد معتقد بودند که والدينشان فقط کمی از فعاليت‌های آنها در اينترنت مطلع هستند. در نهایت والدینِ ۵/۵ درصد از آنان هیچ اطلاعی از اینکه در اینترنت چه کار می‌کنند ندارند. در نتیجه لازم است والدین آگاهی خود را در مورد آنچه کودک و نوجوانشان در فضای مجازی انجام می‌دهند ارتقا دهند.
پژوهشگران به والدین این‌طور توصیه می‌کنند که آنان باید در مورد محتوای فید موجود در حساب کاربری کودک یا نوجوانشان با او صحبت کنند. نظارت بر تعاملات کودکان در رسانه‌های اجتماعی اهمیت ویژه‌ای دارد. با این حال، این نظارت به رابطۀ والد با کودک بستگی دارد. یکی از راه‌حل‌هایی که برای بسیاری از والدین مؤثر بوده این است که با فرزند خود قراردادی ببندند که بعضی وقت‌ها به متن‌ها و فیدهای رسانه‌های اجتماعی آنها نگاهی بیندازند. بعضی از والدین ممکن است بخواهند به کودک یا نوجوان خود حریم خصوصی بدهند، اما هر از گاهی با پرسیدن سؤالاتی مانند «احمقانه‌ترین یا جالب‌ترین چیزی که امروز در فضای آنلاین دیدی چیست؟» به او نشان دهند که در مورد آنچه کودک در فضای آنلاین تجربه می‌کند روشنفکر و برای کمک به او آماده هستند.
همچنین والدین می‌توانند در صورت امکان، برای دریافت به‌روزرسانی‌های منظم و نظارت بر آنچه که کودک یا نوجوان پست می‌کند، در کانال او عضو شوند[1]. علاوه بر کانال فرزندان والدین باید کل حساب‌های فرزندشان در انواع رسانه‌های اجتماعی را دنبال کنند و با آنان در این مورد توافق کنند که آیا پست‌هایشان را به اشتراک گذاشته یا برای آنها کامنت بگذارند یا خیر [3]. به‌علاوه برای فهم این که کودک از چه رسانه‌ای استفاده می‌کند، می‌توانند تاریخچۀ[۴] مرورگر را بررسی کنند تا متوجه شوند وی از چه سایت‌هایی بازدید می‌کند [1].
از دیگر نکات قابل توجه آن است که با فرزندان خود بحث کنند که هر جایی در اینترنت جست‌وجو می‌کنند ثبت می‌شود و نظرات آنها برای همیشه آنجا باقی خواهد ماند. والدین باید به آنها آموزش دهند که با هر فعالیتی در فضای مجازی یک «ردپای دیجیتال» از خود به جای می‌گذارند در نتیجه نباید اقداماتی را به صورت آنلاین انجام دهند که نمی‌خواهند برای مدت طولانی در شبکه‌های اجتماعی باقی بمانند [3] و [13]. والدین باید این نکته را نیز باید در نظر داشته باشند که در مورد کودکان با سن کمتر، به‌راحتی می‌توانند با نگاه کردن به آنها هنگام استفاده از رسانه‌ها متوجه شوند در اینترنت چه کار می‌کنند. اما در مورد کودکان با سن بیشتر ممکن است این امر به‌راحتی اتفاق نیفتد. بنابراین، در مورد اینکه چه سایت‌ها و محتوایی غیرمجاز هستند، باید با فرزند نوجوانشان بیش از فرزند کودک صادقانه صحبت کنند [1].
به‌علاوه از تنظیمات مفیدی که با آن محتوای دریافتی فرزندان را می‌توان تغییر داد بخش “Privacy and Settings” رسانه‌های اجتماعی مانند تیک‌تاک است. در این قسمت می‌توان روی گزینۀ “Digital Wellbeing” کلیک کرد تا “Restricted Mode” فعال شود. این کار ویدیوهایی را که ممکن است برای همۀ مخاطبان مناسب نباشد محدود می‌کند و حتی محدودیت زمانی برای استفاده از وسایل دیجیتال در روز (۲ ساعت) فعال می‌کند [12]. سایر شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام نیز از این قابلیت بهره‌مند هستند.
در کنار دنبال کردن فعالیت‌های فرزندان در فضای مجازی لازم است والدین توانمندی بالایی در زمینۀ کار با فناوری نیز داشته باشند. آمارها [1] در زمینۀ داشتن دانش در مورد استفاده از اینترنت نشان می‌دهد که بیش از نیمی از کودکان و نوجوانان یعنی ۵۴/۳ درصد معتقد بودند که به میزان زیاد یا خیلی زیاد بیشتر از والدینشان در مورد اینترنت می‌دانند که این میزان در مورد نوجوانان بیش از کودکان به دست آمد به این صورت که کودکان ۵۸/۸ درصد باور داشتند که میزان اطلاعاتشان زیاد یا خیلی زیادتر از والدینشان است، درحالی که ۸۱/۵ درصد از نوجوانان چنین اعتقادی داشتند. در نتیجه عمدۀ والدین ایرانی از دید فرزندانشان از سواد و دانش کافی استفاده از اینترنت برخوردار نیستند.
پژوهشگران در این زمینه توصیه می‌کنند که والدین با سایت‌های رسانه‌های اجتماعی محبوب مانند فیسبوک، توییتر و اینستاگرام آشنا شوند. پس والدین باید در نظر داشته باشند که در سایت‌های رسانه‌های اجتماعی که فرزندانشان از آنها استفاده می‌کنند حساب کاربری بسازند. با «دوستی» با فرزندان خود، می‌توانند حضور آنلاین آنها را کنترل کنند. نوجوانان پیش از نوجوانی نباید در رسانه‌های اجتماعی حساب داشته باشند. اگر فرزند خردسال است، می‌توان حساب کاربری در سایت‌هایی ایجاد شود که به‌طور خاص برای کودکان هم‌سن آنها طراحی شده‌اند[۵] [3]. در نهایت توصیه می‌شود که والدین به‌روز باشند. فناوری به‌سرعت تغییر می‌کند، شناخت همۀ برنامه‌ها و سایت‌هایی که فرزندان استفاده می‌کنند، دشوار است و آنان باید برای اطلاع از تغییرات برنامه‌ها و رسانه‌ها، از سایت‌های اطلاع‌ر‌سانی بازدید کنند.
نه تنها دنبال کردن فعالیت‌های فرزندان در فضای مجازی بلکه کنترل کردن این امر که آنان در معرض برخی محتواهای نامناسب قرار می‌گیرد یا خیر نیز بسیار اهمیت دارد. شاید لازم باشد از نرم‌افزارهای مخصوص [که پیشتر اشاره شد] برای محدود کردن دسترسی کودک یا نوجوان به سایت‌های اینترنتی که مناسب سن او نیست استفاده شود [3] و [8]. همچنین باید قاطعانه از تماشا کردن محتوای نامناسب برای سنین خاصی جلوگیری کرد. مسائل جنسی، مواد مخدر، خشونت، و غیره از مواردی هستند که باید در مورد آنها حساسیت وجود داشته باشد. رتبه‌بندی فیلم‌ها، برنامه‌های تلویزیونی و بررسی آنلاین فیلم‌ها نیز می‌تواند به والدین کمک کند تا با یافتن محتویات مناسب برای فرزندشان به قوانین خود پایبند باشند [3]. از دیگر امکاناتی که می‌توان به فرزندان نشان داد [و حتی خود والدین مستقیماً از آن در حساب کاربری فرزندان استفاده کنند] گزینۀ «علاقه‌مند نیستم[۶]» در برخی از شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام است که باعث می‌شود در آینده کمتر ویدیوهایی با محتوای مشابه را نشان فرزندان بدهد [9]. شبکۀ اجتماعی دیگری، یعنی تیک‌تاک، این امکان را به والدین می‌دهد تا با استفاده از گزینۀ همگام‌سازی خانواده، حساب تیک‌تاکِ والدین به حساب فرزندشان متصل شود. پس از فعال شدن این گزینه، والدین/مراقبان می‌توانند بسیاری از ویژگی‌های استفادۀ مناسب، ازجمله مدیریت زمان استفاده از وسیلۀ دیجیتال، ارسال پیام خصوصی، قابلیت پیداشدن حساب کاربری، نظرات، ویدیوهای مرتبط و موارد دیگر را کنترل کنند [12].
در کنار نظارت‌ها و اعمال محدودیتهای مختلف بر فعالیت‌های کودک و نوجوانان در فضای آنلاین لازم است والدین برخی محتواهایی که مناسب می‌دانند را نیز در اختیارش بگذارند. علاوه‌بر معرفی لازم است همراه با فرزندان محتوای معرفی‌شده را تماشا کنند تا در نتیجه فرزندان بتوانند از رسانه‌ها برای یادگیری و خلاقیت استفاده کنند و همچنین والدین بتوانند حین یا پس از تماشای آن محتوا در مورد برخی ارزش‌ها با او صحبت کنند. همراهی با فرزندان هنگام استفاده از اینترنت به‌ویژه برای خردسالان بسیار ضروری است [6] و [3]. در انتخاب رسانه‌ها نیز باید به این دقت شود که آن رسانه آموزشی باشد یا ارزش‌های خوبی را آموزش دهد (مانند همدلی، تحمل نژادی، قومی و اعتقادی). به‌علاوه والدین باید برنامه‌ای را انتخاب کنند که الگوی خوبی برای کسب مهارت‌های بین‌فردی برای کودکان باشد [3]. همچنین گفت‌وگوهای مداوم و سازنده با کودکان دربارۀ آنچه تماشا می‌کنند (مانند کلیپ‌های یوتیوب)، می‌تواند باعث رشد تفکر انتقادی و تأمل در آنها شود. این کار به کودکان کمک می‌کند که هنگام استفاده از پلتفرم‌های پخش فیلم و کلیپ مانند یوتیوب هوشیارتر باشند و رویکردی خودتنظیمی داشته باشند. به‌علاوه ارزیابی مناسب و باکیفیت بودن ویدیو را می‌توان با پرسیدن نام فیلم از خودش و کسب اطلاعات در مورد آن به دست آورده و مطمئن شد که این فعالیت فرزندان تجربه‌ای هدفمند و معنادار است. این کار را می‌توان با پرسیدن این سوال که «چرا این فیلم را تماشا می‌کنی؟» انجام شود [6].
در نهایت باید والدین بدانند که نحوۀ تعامل والدین در مورد قوانین و محدودیتهای لازم و همچنین ارائۀ محتوای مناسب و جلوگیری قرار گرفتن در معرض محتوای نامناسب و در مجموع در مورد تمامی توصیه‌هایی که پیشتر مطرح شد باید به گونه‌ای باشد که فرزندان به والدینشان توجه کنند و برای این مسئله لازم است مهارت‌های ارتباطی با کودک یا نوجوان را افزایش دهند. چراکه آمارها [1] در مورد اینکه آیا کمک والدین برای استفاده از اینترنت به فرد کار خوبی است یا خیر این‌طور نشان می‌دهد که ۴۸ درصد معتقد بودند این کار خيلی خوب است و ۲۳/۵ درصد آن را کمی خوب و نهایتاً در مقابل 9 درصد موافق کمک والدين در استفاده از اينترنت نبودند. در نهایت ۱۶/۱ درصد نيز گفته‌اند والدينشان در اين زمينه اصلاً کمکی نمی‌کنند. به‌علاوه اعتنا نسبت به چیزهایی که والدین دربارۀ اینترنت به کودک یا نوجوانشان می‌گویند به این صورت بود که ۶۲/۵ درصد کودکان و نوجوانان نسبت به آنچه والدينشان دربارۀ اينترنت می‌گويند، بی‌اعتنا نيستند. درمقابل، ۲۳/۹ درصد بعضی وقت‌ها و ۸/۹ درصد اغلب اوقات در اين خصوص بی‌اعتنا هستند. نوجوانان در این زمینه بیش از کودکان بی‌اعتنا هستند.
جمع‌بندی:
زیست مجازی امروزه بخشی جدی از زندگی کودکان و نوجوانان ایرانی را تشکیل می‌دهد تا جایی که اکثریت آنان هر روزه از اینترنت استفاده می‌کنند و برخی در هر روز ساعات بسیار زیادی را صرف فعالیت در این فضا می‌کنند. همچنین قوانین و مقررات کافی از سوی والدین برای مصرف اینترنت کودکان و نوجوانانشان وضع نمی‌گردد و در این باره گفت‌وگویی شکل نمی‌گیرد. در واقع تعداد قابل‌توجهی از والدین ایرانی از دید فرزندانشان نه تنها با فناوری‌هایی که فرزندان از آنها استفاده می‌کنند آشنایی ندارند بلکه در مورد محتوایی که کودک و/یا نوجوانشان در این فضا مصرف کرده و فعالیت‌های مختلفی که انجام می‌دهد بی‌اطلاع یا کم‌اطلاع هستند. عمده‌ترین توصیه‌هایی که به والدین در زمینۀ این مسائل می‌شود در زیر آمده است:
- برای کودکان بالای 5 سال و نوجوانان محدودیتهای مناسب زمانی (مثلاً دو ساعت بعدازظهرها) و مکانی (تنها در قسمت پذیرایی نه اتاق خواب و سایر مکان‌های خانه) جهت کنترل استفادۀ آنان از رسانه‌ها اعمال کنید.
- در مورد تمامی قوانین و مقررات استفاده از فضای مجازی با فرزندتان گفت‌وگو کرده و به توافق برسید.
- مراقب باشید که قوانین وضع شده در زمینۀ استفاده از فضای مجازی مانع از مهارت‌آموزی و استفاده از داده‌های مفید دیجیتال برای کودک یا نوجوانتان نشوند.
- در مورد محتوای فید موجود در حساب کاربری کودک یا نوجوانتان با او صحبت کنید.
- با فرزند خود قراردادی ببندید که بعضی وقت‌ها به متن‌ها و فیدهای رسانه‌های اجتماعی آنها نگاهی بیندازند.
- هر از گاهی با پرسیدن سؤالاتی مانند «احمقانه‌ترین یا جالب‌ترین چیزی که امروز در فضای آنلاین دیدی چیست؟».
- در صورت امکان، برای دریافت به‌روزرسانی‌های منظم و نظارت بر آنچه که کودک یا نوجوان پست می‌کند، در کانال او عضو شوی و کل حساب‌های فرزندتان در انواع رسانه‌های اجتماعی را دنبال کنید با توافق در مورد این که آیا پست‌های آنها را به اشتراک بگذارید یا برای آنها کامنت بگذارید یا خیر.
- برای فهم اینکه کودک (نه نوجوان) از چه رسانه‌ای استفاده می‌کند، می‌توانید تاریخچۀ مرورگر را بررسی کنید تا متوجه شوید از چه سایت‌هایی بازدید می‌کند.
- قاطعانه از تماشاکردن محتوای نامناسب برای سنین خاصی جلوگیری کنید. مسائل جنسی، مواد مخدر، خشونت، و غیره از مواردی هستند که باید در مورد آنها حساس باشید.
- رتبه‌بندی فیلم‌ها، برنامه‌های تلویزیونی و نقدهای آنلاین فیلم‌ها را بخوانید تا محتویات مناسب را برای فرزندتان بیابید.
- گزینۀ «علاقه‌مند نیستم» در برخی از شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام را مستقیماً استفاده کنید یا به او آموزش دهید که با استفاده از این کار کمتر ویدیوهایی با محتوای مشابه را می‌بینند.
- همراه با فرزندتان محتوایی را که مناسب است تماشا کنید. به علاوه حین یا پس از تماشای آن محتوا در مورد برخی ارزش‌ها با او صحبت کنید.
- مطمئن شوید که فرزندتان هنگام تماشای یک کلیپ یا فیلم تجربه‌ای هدفمند و معنادار دارد. این کار را می‌توانید با پرسیدن این سؤال که «چرا این فیلم را تماشا می‌کنی؟» انجام دهید.
- همان رفتار دیجیتالی را در اینترنت از خود نشان دهید که انتظار دارید کودکان و/یا نوجوانانتان انجام دهند.
- مهارت‌های ارتباطی با کودک یا نوجوان را افزایش دهید تا در تمامی توصیه‌ها و نظارت‌ها اثرگذار باشید.
منابع:
[1] محمد سلگی، مهناز احد، فاطمه جواهری، علیرضا کرمان، محمدرضا بهمنی و دیگران. (۱۴۰۰). دفتر طرح‌های ملی؛ کودکان و اينترنت در ايران (فرصت‌ها و تهديدها)، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر ارتباطات: تهران.
[3] American Academy of Child & Adolescent Psychiatry. (2022). https://www.aacap.org/AACAP/Families_and_Youth/Facts_for_Families/FFF-Guide/Social-Media-and-Teens-100.aspx
[2] American Psychological Association. (2019). Digital guidelines: Promoting healthy technology use for children. https://www.apa.org/topics/social-media-internet/technology-use-children
[5] Centers for Disease Control and Prevention National. (2017). Technology and Youth: Protecting your Child from Electronic Aggression. www.cdc.gov
[6] Neumann, M. M., & Herodotou, C. (2020). Young Children and YouTube: A global phenomenon. Childhood Education, 96(4), 72-77.
[7] Choudhury, Suparna et al. “Social cognitive development during adolescence.” Social cognitive and affective neuroscience vol. 1,3 (2006): 165-74. doi:10.1093/scan/nsl024
[8] The New York City Department of Education. (2022). https://www.schools.nyc.gov/school-life/school-environment/digital-citizenship
[9] University of Toronto (2020). Guidelines for Appropriate Use of the Internet, Electronic Networking and Other Media. 1-4.
[10] Council on communications and media. (2016). Media use in school- aged children and adolescents. Pediatrics. 138(5):e20162592. Doi: 10.1542/peds.2016-2592. PMID: 27940794.
[11] Ersoy, M. (2019). Social media and children. In Handbook of Research on Children’s Consumption of Digital Media (pp. 11-23). IGI Global.
[12] Commissioner for Children & Young People (2021). A Quick Guide to TikTok (for Parents). 1-3
[13] Hagan, J. F., Shaw, J. S., & Duncan, P. M, eds. (2017). Promoting the Healthy and Safe Use of Social Media. In Bright Futures: Guidelines for Health Supervision of Infants, Children, and Adolescents. 4th ed. Elk Grove Village, IL: American Academy of Pediatrics. 229-234.
