۱. بسته جامع امنیت سایبری و مرجع جهانی
دکتر قهرودی مطالب خود را با تاریخچه امنیت سایبری آغاز کرد و آن را به اجلاس جامعه اطلاعاتی سال ۲۰۰۵ میلادی بازگرداند که در آن، امنیت سایبری برای اولین بار بهعنوان موضوعی جهانی و نیازمند همکاری همه کشورها شناخته شد. اتحادیه بینالمللی مخابرات (ITU) بهعنوان مرجع فنی جهانی، مأمور ترویج و توسعه آن گردید.
در سال ۲۰۰۷، برنامه اقدام جهانی امنیت سایبری بهعنوان زبان مشترک و چارچوب مرجع جهانی معرفی شد و از همان سال، ITU شاخص جهانی امنیت سایبری را منتشر و کشورها را رتبهبندی میکند. ایشان تعریف رسمی ITU را چنین بیان کردند:
«امنیت سایبری زیستبومی پیچیده با ابعاد حاکمیتی، سیاسی، عملیاتی، فنی و حقوقی است که مجموعهای از سیاستها، رهنمودها، ابزارها، شیوههای مدیریت ریسک، آموزش، رزمایش، محصولات و اقدامات را دربرمیگیرد تا داراییهای اطلاعاتی، دستگاههای متصل، شهروندان، زیرساختهای حیاتی و خدمات را در برابر تهدیدات حفظ کند.»
دستگاه مرجع جهانی بر پنج رکن ثابت استوار است: رکن قانونی، رکن فنی، رکن سازمانی، رکن ظرفیتسازی و رکن همکاریهای ملی و بینالمللی. شاخصها در نسخههای مختلف از ۲۵ به ۲۰ مورد کاهش و تلفیق شدهاند، اما ارکان تغییر نکردهاند.
بسته جامع امنیت سایبری ITU شامل چهار عنصر اصلی است:
۱. دستور کار جهانی GCA،
۲. راهنمای تدوین سند راهبرد ملی امنیت سایبری که چندین بار (از جمله ۲۰۱۶ و ۲۰۱۸) بهروزرسانی شده است،
۳. شاخصهای جهانی و رتبهبندی سالانه کشورها،
۴. مخزن اسناد راهبردی که بیش از ۱۰۰ کشور اسناد ملی خود را در آن به اشتراک گذاشتهاند (اغلب به زبان انگلیسی).
دکتر قهرودی تأکید کرد که راهبردهای ملی کشورها دقیقاً بر همین پنج رکن نوشته میشود و ارزیابیهای جهانی نیز بر همین مبنا انجام میگیرد.
در قرن بیستویکم، عدم آشنایی با این فناوریهای بنیانکن، پنجمین عامل افول قدرت ملی است و مفاهیم عملیاتی جدیدی چون وبپانیزیشن (هر چیز بهعنوان سلاح)، جنگ الگوریتمی، جنگ رسانههای اجتماعی، جنگ پهپادی و جنگ شناختی مستقیماً از همین تحولات نشأت گرفتهاند.
۲. فناوریهای نوظهور، گذار پارادایمی و لزوم بازاندیشی در امنیت
دکتر قهرودی در ادامه به ده فناوری شالودهشکن و همگرای دو دهه آینده پرداخت: کلانداده و تحلیل داده، هوش مصنوعی، فناوریهای فضایی، رباتیک، رایانش کوانتومی، الکترومغناطیس پیشرفته، فراصوت، مواد چابک، انرژیهای نوین و پیشرانش.
این فناوریها مرزهای فیزیک، دیجیتال و بیولوژی را محو کرده و جهان را به سمت جامعه سایبری-فیزیکی و فرامتصل (Hyper-Connected World) میبرند. ایشان با استناد به دانشگاه استنفورد اعلام کرد که در قرن بیستویکم، عدم آشنایی با این فناوریهای بنیانکن، پنجمین عامل افول قدرت ملی است و مفاهیم عملیاتی جدیدی چون وبپانیزیشن (هر چیز بهعنوان سلاح)، جنگ الگوریتمی، جنگ رسانههای اجتماعی، جنگ پهپادی و جنگ شناختی مستقیماً از همین تحولات نشأت گرفتهاند.
با استفاده از مدل Cynefin توضیح داد که مسائل امنیت سایبری و دفاع امروز از ناحیه ساده و قابل استانداردسازی خارج شده و در ناحیه پیچیده (Complex) قرار گرفتهاند؛ بنابراین نمیتوان با حواس پنجگانه، دستورالعمل یا حتی سناریو با آنها مواجه شد، بلکه نیازمند رویکرد «پروب – سنس – ریسپانس» هستیم.
دکتر قهرودی تأکید کرد که پارادایم از جامعه صنعتی به جامعه الحاقی (Human-Machine Augmentation) و سایبری-فیزیکی تغییر کرده و امنیت سایبری باید در این دستگاه مفهومی جدید فهمیده شود؛ در غیر این صورت، ابزارها و اندیشههای عصر صنعتی در عصر الحاقی کارایی نخواهد داشت.
۳. هوش مصنوعی از منظر رهبران جهان و تحولات دفاعی
دکتر قهرودی دیدگاه رهبران کلیدی را چنین مرور کرد:
- رهبر انقلاب اسلامی ایران بر تسلط کامل بر تمام لایههای هوش مصنوعی و قرار گرفتن در جمع ۱۰ کشور برتر تأکید دارند.
- ولادیمیر پوتین پیشتازی در هوش مصنوعی را معادل رهبری جهان میداند.
- دونالد ترامپ سیاست رسمی آمریکا را پیروزی مطلق در این رقابت اعلام کرد.
- شی جینپینگ فناوریهای حیاتی هوش مصنوعی را در انحصار چین میداند.
- جو بایدن بر استفاده از آن برای بهبود زندگی و آزادی بشر تمرکز دارد.
وی افزود: در حوزه دفاعی، مفهوم IT2D2 ناتو (Intelligent Interconnected – Distributed – Digital) = چارچوب انقلاب نظامی آینده است. بازار جهانی هوش مصنوعی نظامی را از ۷٫۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ به ۲۴٫۷ میلیارد دلار تا سال ۲۰۳۲ پیشبینی نمود.
ایشان گفت: فضای سایبری را عرصه پنجم جنگ در کنار زمین، دریا، هوا و فضا دانست که دارای سه لایه فیزیکی، اطلاعاتی و شناختی است و در نهایت به جنگ در ۹ خانه (ترکیب این سه لایه در دو سوی درگیری) منجر میشود.
دکتر قهرودی جنگ رسانههای اجتماعی را دارای بیش از ۱۲ حوزه تخصصی، تاکتیکهای آفندی و پدافندی مشخص، ابزارهای متعدد و نیازمند نهادسازی، آموزش و تربیت جنگجویان تخصصی توصیف کرد.
نیازمند اندیشه امنیتی نوین، معماری بومی متناسب با پارادایم جدید و تدوین شاخصها و ابزارهای کاملاً همخوان با این عصر هستیم.
۴. معرفی کتاب هوش مصنوعی، امنیت سایبری و دفاع سایبری
دکتر قهرودی در پایان کتاب «Artificial Intelligence, Cybersecurity and Cyber Defence» نوشته دانیل ونتر (پژوهشگر فرانسوی امنیت سایبری) را معرفی کرد که توسط انتشارات جان وایلی (نیویورک، تأسیس ۱۸۰۷) و Iste (لندن) در سال ۲۰۲۱ در ۲۶۴ صفحه منتشر شده است.
کتاب در سه فصل اصلی تنظیم شده است:
- فصل اول: به خاستگاه هوش مصنوعی از دهه ۱۹۵۰ در آمریکا، چین، روسیه و ژاپن و ویژگی کاملاً بینرشتهای آن میپردازد.
- فصل دوم: بیش از ۲۰ تعریف، سیر تکاملی گفتمانها، زمستانها و بهارهای هوش و تحلیل مضمونی راهبردهای ملی بیش از ۳۰ کشور را بررسی میکند.
- فصل سوم: سیاستها و دکترینهای دفاعی ایالات متحده، روسیه و چین را با تمرکز ویژه بر راهبردهای جبرانی سوم آمریکا (از هستهای در دهه ۵۰ تا هوش مصنوعی در قرن ۲۱) و تحلیل فرکانس کلمات کلیدی در اسناد امنیت ملی و سخنرانیهای وزرای دفاع آمریکا مرور میکند.
کتاب دارای پیوستهای جامع شامل کاربرد هوش مصنوعی در نیروهای زمینی، دریایی و هوایی و گاهشماری دقیق تاریخی از اولین برنامه هوش مصنوعی تا سال ۲۰۲۰ است.
دکتر قهرودی در انتهای بحث نتیجهگیری کرد که برای مواجهه موفق با عصر سایبری-فیزیکی و جامعه الحاقی، نیازمند اندیشه امنیتی نوین، معماری بومی متناسب با پارادایم جدید و تدوین شاخصها و ابزارهای کاملاً همخوان با این عصر هستیم.
